کتاب خریدن و کتاب خواندن | راهنمای کامل یک شکارچی کتاب!

خوی شکار از نیاکان ما به ارث مانده؛ یعنی زمان‎­هایی که بشرِ دو پا صبح تا شب توی صحرا و جنگل گز می­‌کرد تا با جک‌وجانوری را برای خوردن پیدا کند.

حتی برخی از دانشمندان حوزۀ زبان­‌شناسی پیدایش زبان را هم یکی از نتایج جانبی تلاش بشر برای شکار موجودات بزرگ‌تر می‌­دانند. (+)

البته که خیلی از اوقات هم نیاکان ما توسط حیوان­های دست و پادارتر طعمه می‌­شدند و برای همین است که ما این‌قدر ترسو بار آمده­‌ایم!

حالیا فرهنگ شکار فقط شکل عوض کرده؛ و  به زعم من هنوز هم به همان قوت در ما باقی است.

مثلاً وقتی پیاده می‌خواهیم از خیابان رد شویم، مثل غزالی تیزپا مواظبیم که به چنگ ماشین­‌ها نیفتیم.

باری. تک‌تک ما کماکان به شکار می‌­شویم و شکار می‌­کنیم. بسیاری از ما در حال شکار زیبارویانند، و خیلی‌ها در حال شکار مشتری، عده‌­ای هم در حال شکار ایده‌­­های بکر،  تکلیف­ مردم‌­سوارها هم که روشن است!

یک عده هم این وسط بنا به انواع وسواس و جنون به شکارچی کتاب تبدیل می­‌شوند!

***

غالباً هر روز سری به کتاب­فروشی­‌های انقلاب -اعم از نوفروش و کهنه‌­فروش- می­‌زنم و حداقل با یکی دو تا کتاب برمی‌گردم.

شکار روزانۀ من کتاب است و مسلماً روزهایی که شکار نکنم گرسنه خواهم بود. البته که از قبل به مقدار کافی آذوقه ذخیره کرده‌ام.

من روش کتاب­خری و کتاب­خوانی خودم را به ۵ مرحلۀ متصل‌به‌هم تقسیم می‌­کنم. انجام درست تک‌تک این مراحل را مسیری ثمربخش برای نتیجه گرفتن از کتاب­‌ها می‌­دانم. البته تصور هر یک از ما از نتیجه متفاوت است و کتاب‌های مختلف نیز نتایج مختلفی دارند. درهرصورت منظورم بهبودِ بخش یا بخش­‌هایی از زندگی فرد بر اثر مطالعه است.

 مرحله اول:

خریدن کتاب

یکی از اولین مشکلات ورود به دنیای کتاب­خوانی، چالش انتخاب کتاب­‌های مناسب است.

در این مرحله بیش از هر چیز به‌صورت طبیعی در معرض رفتار گله‌­وار هستیم. پس احتمالاً دنبال کتاب­‌های پرفروشی می­‌رویم که با سلیقۀ عامه بیمه شده­‌اند.

از کتاب­‌های انگیزشی تاریخ مصرف گذشته تا رمان­‌های کم‌­ارزش، ولی ممنوع‌­الچاپ و کتاب­‌های بی­‌خاصیتی مثل «بی­شعوری» و «لطفاً خر نباشید» و غیره در این دسته قرار می‌­گیرند.

خب، پس طبق چه معیاری کتاب بخریم؟

من فکر می­‌کنم پرسش از کتابخوان­‌های حرفه‌­ای گزینۀ مناسبی باشد. حتی لزومی ندارد که به این افراد دسترسی فیزیکی داشته باشیم. مطالعۀ متون آن­‌ها راهگشاست. خوانندگان پیگیرِ کتاب میل زیادی به معرفی و ترویج کتاب­های خوب دارند.

اتکا به سلیقه و انتخاب افراد متخصص گزینه‌ای امن برای انتخاب کتاب است.

مثلاً من بخشی از مؤثرترین و بهترین کتاب­‌ها از طریق سعید عقیقی، محمدرضا شعبانعلی و مهدی یزدانی خرم آشنا شده‌­ام.

اما  تا ابد و دربارۀ تمام موضوعات که نمی­‌توانیم از معلم‌­ها و افراد متخصص پرسش کنیم. پس حالا به مهم‌­­ترین موضوع که هر کتابخوانی با شور و شعف از آن برای شما خواهد گفت می‌­­رسیم:

از کتاب‌­ها به کتاب‌­ها رسیدن

داشتن چند دانه کافی است که شما یک باغ بزرگ بسازید. بعدازاینکه به توصیۀ دیگران با چند کتاب خوب آشنا شدید، دیگر نیازی نیست که مکرراً به آن­ها رجوع کنید. چون متوجه می‌­شوید کتاب­های خوب بهترین معرف  دیگر کتا‌‌ب‌­های خوبند. هر کتابی، مستقیم و غیرمستقیم ما را به سمت کتاب‌های دیگری هدایت می­‌کند، به چند دلیل:

کنجکاو می­‌شویم دیگر نوشته­‌های نویسنده کتاب را بخوانیم.

می­‌خواهیم منابع نویسنده برای نوشتن کتاب را مطالعه کنیم.

دنبال پیشنهاد­هایی که نویسنده در کتاب می‌­دهد می‌­رویم.

موضوع کتاب برایمان دغدغه می­‌شود و می­‌خواهیم دیگر کتاب­‌های آن حوزه را بخوانیم.

و …

کتاب­ها از کتاب­ها پدید می‌­آیند، پس با خواندن هر کتاب به شبکه­‌ای از دیگر کتاب­ها متصل می­‌شویم. که شاید ارتباط چندانی به نقطه آغازین نداشته باشند. پس هیچ بعید نیست، پس از خواندن کتابی علمی، طی مراحلی، به شیفتۀ شعر و شاعری تبدیل شویم. سرزمین کتاب­ها مهیج‌­تر از چیزی از تصور می­کنیم.

کتاب، گاوصندوق بازِ ایده‌­های طلایی است.

تفاوت خرید فیزیکی و اینترنتی کتاب

جز در مواقع ضروری مانند مواقعی که کتابی در کتابفروشی موجود نیست، خودتان را از خرید فیزیکی کتاب محروم نکنید. حضور در کتابفروشی شما را در معرض شانس آشنایی با کتاب­هایی قرار می­‌دهد که حتی روحتان از وجود آن­ها خبر ندارد.

ضمن اینکه با ورق زدن کتاب‌­ها و گاه حتی با خواندن یکی دو صفحۀ انتهایی یک کتاب است که می‌­توان دربارۀ خرید آن تصمیم گرفت، که خب در اینترنت چنین مجالی فراهم نیست.

 چند جستار مرتبط با همین مرحله:

یک روش برای کتاب خریدن و مطالعه کردن

کار لذت‌بخشی که خودتان را از آن محروم می‌کنید

بزرگ کردن توانمندی‌های کوچک

ولخرج باشید

مرحله دوم:

خواندن کتاب

آلن جیکوبز در کتاب لذت خواندن در عصر حواس­‌پرتی می­‌گوید: از سر هوس بخوانید.

این توصیه‌­ای است که من همیشه به دیگر دوستان نیز پیشنهاد می‌­کنم. تنها یک خواننده بی‌تکلف است که می‌تواند به لذت حقیقی مطالعه دست بیابد.

از سر هوس خواندن به معنای خوانش سرسری و پراکنده نیست. به معنای توجه به تمایلات درونی و شهود شخصی است؛ به‌جای اینکه دنبال سلیقه و اجبار خودمان و دیگران بیفتیم. شاید هنوز آمادگی و میل لازم برای خواندن بسیاری از آثار کلاسیک و مشهور را نداریم. خب، چرا به خودمان فشار بیاوریم؟ بگذارم ببینیم که هوس خواندن آن کتاب­ها به سراغمان می‌­آید.

تجربۀ شخصی: تعداد از کتاب­های ادبی و فلسفی که زمان دشوار و غیرقابل فهم می­‌دانستنم، حالا به نظرم سهل­‌خوان و بسیار جذاب به نظر می‌رسند. (+)

آیا باید همۀ کتاب‌­­ها را تا آخر بخوانیم؟

جز اینکه بعضی کتاب­‌ها ارزش مطالعۀ کامل ندارند، بعضی کتاب­‌ها را باید طی ماه­ها و حتی سال‌ها خواند، ذره‌ذره، و شاید بین مطالعۀ یک پاراگراف تا پاراگراف دیگر یک فصل فاصله بیفتد، تا بتوانیم به ایده­‌های کتاب فکر کنیم و تدابیر مناسب برای به‌کارگیری آن­ها بیابیم.

آیا باید همۀ کتاب‌­هایی که می‌­خریم بخوانیم؟

خطرناک‌­ترین حرفی که شنیده‌­ام این است: «تا کتابایی که دارم رو نخونم، کتاب تازه نمی‌­خرم.» (+)

چنین حرفی یعنی اینکه من درِ تغییر و آشنایی با افکار تازه را به روی خودم مانده­‎ام.

چه کسی گفته سلیقۀ دیروز ما در خرید کتاب هنوز هم معتبر است و ارزش خواندن دارد؟

بهتر است در زندان کتاب­‌هایی که داریم محبوس نشویم.

هر کتاب، یک شانس است. وقتی خودمان را از خرید کتاب محروم می‌­کنیم شانس آشنایی با ایده‌­های تازه را از خودمان می‌­گیریم.

پس تا جایی که وسع مالی ما اجازه می‎دهد، می‎­توانیم بدون نگرانی، در خرید کتاب دست و دلبازانه عمل کنیم.

خواندن نسخۀ کاغذی یا دیجیتال؟

با فراگیر شدن اینترنت و موبایل، کتاب را فرصتی برای فاصله گرفتن از ابزارهای دیجیتال است. با این حساب، کتاب کاغذی فرصتی برای مراقبه و آرامش ذهن است.

حمل آسان­‎تر یا قیمت­ ارزان­تر نسخۀ دیجیتالی کتاب­‎ها توجیه خوبی که برای از دست دادن امتیازات ویژۀ مطالعۀ کاغذی نیست.

مطالعۀ دیجیتال هرقدر هم مؤثر باشد درنهایت همۀ کتاب­‌ها را شبیه به هم می­‌کند.

اگر تعدادی کتاب توی کتاب­خانه‌­تان داشته باشید، حتماً  متوجه می‌­شوید که هر کتاب جسمیت منحصربه‌فرد خودش را دارد، وزن، قد، رنگ و ده­‌ها فاکتور دیگر، یکایک کتاب­‌ها را حتی در ظاهر از هم متمایز می­‌کند.

گمان می‌­کنم شکل ظاهری کتاب بر نوعی خوانش مؤثر است. من وقتی نسخۀ اصلی شب­ یک ­شب ­دو را می­‌خوام، حس کاملاً متفاوتی نسبت به نسخۀ افست دارم. در نسخۀ اصلی واژه‌­ها با من صمیمی­‌ترند، رنگ صفحات چشمم را نوازش می­‌کند و بوی کاغذ مرا به زمان دیگری می‌­برد.

حتی چرک و لکه­‌هایی که در اثر مطالعه در جای‌جای کتاب باقی می‌­ماند نیز می­‌تواند تداعی‌­کنندۀ بسیاری از احوالات صاحب کتاب باشند،

تفاوت کتاب کاغذی یا کتاب دیجیتال مثل فرق خود آدم­‌ها با عکس آن‌­هاست. شما دوست دارید به ‌عکس کسی روی کاناپه لم بدهید یا خود او؟

 چند جستار مرتبط با همین مرحله:

کتاب‌خوانی با روش ۲۱ گرم

فرمول شخصی من برای خوش‌ شانسی

من می‌دانم مردم چرا کتاب می‌خوانند

مرحله سوم:

دوباره‌­خوانی کتاب

ولادیمیر نابوکف گفته: خواندن یعنی دوباره خواندن.

اگر واقعاً موضوع مطالعه برای ما جدی است چاره‌­ای جز دوباره خوانی نداریم.

اصولاً تصور دریافت تمام ایده‌­های کتاب، آن هم فقط با یک بار مطالعه، غیرممکن است.

مطالعۀ یک‌باره کتاب شاید به ما تصوری از دریافت ایده‌­ها بدهد، ولی اینکه آیا آن ایده­‌ها را عمیقاً فهمیده‌­ایم و وارد مدل ذهنی و رفتار ما شده‌­اند موضوع دیگری است.

بنابراین اگر می­‌خواهیم در صف اقیانوس­‌های بندانگشتی و متوهمان کتابزده نباشیم، باید به کندذهن بودن خودمان اذعان کنیم و پوست کتاب­‌ها را بکنیم!

حتی اگر یک کتاب را دو بار خوانده باشید متوجه می‌شوید بسیاری ظرافت­‌ها و نکات اصلی کتاب را فقط در نوبت دوم آشکار می‌شوند.

این فقط رمان­‌های زرد و کتاب­‌های کم‌­ارزش هستند که حتی ارزش یک بار مطالعه را ندارند.

کتابی که ارزش بارها و بارها خوانده شدن را ندارد اصلاً نباید تا پایان خواند.

بااینکه دوباره‌­خوانی ظاهراً کاری ساده به نظر می‌­رسد، اما دشوارترین مرحلۀ کتابخوانی هم هست.

ممکن است حین مطالعۀ اول یک کتاب خوب سرشار از ذوق بشویم و بگوییم که من این کتاب را بیست بار می‌­خوانم. اما کافی است که مطالعۀ کتاب را تمام کنیم و ببینیم که گاهی سال‌ها طول می­‌کشد و هرگز سراغ آن کتاب را نمی­‌گیرم.

وسوسۀ رفتن سراغ چیزهای جدید و تازه پررنگ‌تر از چیزی است که تصور می‌­کنیم.

پس شاید جدی­‌ترین مسئله یک کتابخوان حرفه‌­ای این باشد:

چگونه می‌­توانم علیرغم تمام حواس­پرتی­‌ها، یک کتاب خوب را حداقل ۳ بار بخوانم؟

 چند جستار مرتبط با همین مرحله:

آیا از بی‌سوادی دیگران لذت می‌برید؟

یک نکتۀ تکان‌دهنده از زبان کارل پوپر

بدون توجه به این موضوع نویسنده‌شدن محال است

مرحله چهارم:

فکر کردن به کتاب

اسم این مرحله را می‌توان قدم زدن با کتاب یا بلند فکر کردن دربارۀ کتاب دانست.

اگر یاد دادن بهترین روش یاد گرفتن است پس کار ما در این مرحله، آموزش دادن محتوای کتاب به خودمان و یا شاید دیگران است.

یک روش خوب برای آموزش دادن کتاب­‌ها

حرف زدن و ضبط کردن. وقتی ضبط می­کنی حتی اگر هرگز به آن گوش نکنی، نفسِ کار، جدیت بیشتری به تو می‌دهد و باعث می­شود نظام‌­مندتر صحبت کنی.

در کتاب «چرا باید زیادتر حرف بزنیم»، که چاپ آن تمام شده و فعلاً قصد تجدید چاپ آن را ندارم، تمام تلاشم این بود تا از ایده­ای بگویم که آن را یکی از راه­های شکوفایی خلاقیت می­دانم، اینکه:

ما وقتی حرف می‌­زنیم، توانایی بیشتری برای تجزیه‌وتحلیل ایده‌ها و افکار پیدا می­‌کنیم. طوری که حتی خودمان هم غافلگیر می‌­شویم.

بنابراین با گفتن از هر چیزی حتی، می‌­توانیم مواد لازم برای نوشته‌هایمان را نیز فراهم کنیم.

تسری کتاب به تمام زندگی و تجربیات گذشته و حال

نکتۀ بسیار بسیار بسیار مهم دیگری که حین فکر کردن به کتاب اهمیت دارد فعال کردن ذهن مصداق‌­یاب است.

گشتن دنبال مصادیق، مثال­ها و تمام نمونه­هایی دیگری که به محتوای کتاب مربوط است؛ یعنی فراتر از رفتن از کتاب و اضافه کردن ایده‌­های خودمان به کتاب.

فکر کردن دربارۀ کتاب یعنی اگر کتاب یک مثال دربارۀ هر موضوع زده، ما سه مثال دیگر هم به آن اضافه کنیم و مصادیق محتوای کتاب را در حداقل ۳ جای دیگر هم ببینیم.

 چند جستار مرتبط با همین مرحله:

پیشنهادی مهم برای آغاز مسئولیت‌پذیری در ۲۴ جمله

تندخوانی | پایان عصر مطالعۀ فست‌فودی؟

یک راز کتاب‌خوانی که کم‌تر به آن توجه می‌کنیم

مرحلۀ پنجم:

نوشتن دربارۀ کتاب

نوشتن به‌عنوان نظام­‌مندترین نوع فهم و تدریس

من گمان می­‌کنم راه هر کتابخوانی درنهایت به کتاب­‌نویسی کشیده می­شود. البته بسیاری از افراد این میل را خودشان خفه­ می‌­کنند یا تلاش‌­های نیم‌­بندشان به سرانجام نمی‌­رسد.

اما در این مرحله بحث ما نوشتن کتاب نیست. حرف از برون­‌ریزی ذهنی و آزادنویسی دربارۀ کتاب‌هایی است که می­‌خوانیم.

اگر در مرحلۀ قبلی با کتاب­‌ها قدم می‌­زدیمو به بیان شفاهی آن­ها اکتفا می‌­کردیم. این بار به مستندترین و دقیق­‌ترین روش بیان افکار می­‌پردازیم.

کتاب­‌ها با واژه‌های مکتوب پدید آمده‌­اند، پس شاید بهترین راه حقیقی هم‌صحبتی با آن‌­ها واژه‌­های مکتوب باشد.

نوشتن از کتاب از همان مطالعۀ اول آغاز می‌­شود، یعنی با کار مهم و مؤثرِ حاشیه‌­نویسی در گوشه و کنار کتاب. من با مداد می‌­نویسم. های­‌لایت کردن با ماژیک و خط کشیدن زیرِ متن یا یادداشت­‌برداری و … هیچ‌کدام جای حاشیه‌نویسی را نمی‌­گیرند. به خاطر همین حاشیه­‌نویسی­‌های ارزشمند است که ایده­‌هایی مثل تندخوانی در فرایند مطالعۀ عمیق، مهمل به نظر می‌­رسند.

قدر و قیمت حاشیه‌­نویسی را وقتی می­‌فهمیم که مدتی بعد دوبارۀ کتاب را ورق می‌­زنیم، آنجاست که می‌­توانیم افکار گذشتۀ خودمان دربارۀ کتاب را مرور کنیم و با به مقایسه امروز و دیروز خودمان بپردازیم.

باری، از آزادنویسی دربارۀ کتاب‌ها می­‌گفتم. در این مرحله شروع می­‌کنیم به نوشتن از ایده­هایی که از کتاب برایمان مانده و یکی از کارها می‌تواند این باشد:

اگر می­‌خواستیم فصل یا صفحاتی به کتاب اضافه کنیم تا کامل‌­تر شود چه چیزهایی می­‌نوشتیم؟

بعد از آزادنویسی، یک کار بهتر و مؤثرتر این است که نوشته‌­ها را بازنویسی کنیم و با انتشار نوشته‌­ها در سایت، کانال یا پیج اینستاگرامی خودمان، ضمن ترویج کتاب، بتوانیم فرصت گفتگو با دیگران خوانندگان کتاب یا حتی نویسندۀ آن را پیدا کنیم.

من بنا دارم به‌زودی با راه‌­اندازی «گروه مروجان کتاب و کتابخوانی»، از اعضای طرح ویژه مدرسه نویسندگی بخواهم که با هم دربارۀ کتاب‌­ها و کتابخوانی بنویسیم.

 چند جستار مرتبط با همین مرحله:

خواندن، دشمن نوشتن است؟

شما برای چه چیزی گریه می‌کنید؟

چه بر سر ما می‌آید؟

تحریم، بن‌‌بست و کتاب‌ها

نکتۀ نهایی: تمام مراحل بالا هم‌زمان یا با فاصلۀ اندکی از هم قابل‌اجرا هستند. ضمن اینکه ما در هر روز می‌­توانیم هر یک از مراحل بالا را برای کتاب­‌های مختلف انجام دهیم. مثلاً ممکن است چند کتاب تازه بخریم،  در حال مطالعۀ یک کتاب تازه باشیم، همزمان کتاب دیگری را برای بار سوم بخوانیم و دربارۀ چند کتاب دیگر هم حرف بزنیم و بنویسیم.

 فکر می‌کنم بعد از مطالعۀ این پست، خواندن لینک زیر هم برای شما سودمند باشد:

معرفی کتاب

کلاس نویسندگی

 شاهین کلانتری در تلگرام | اینستاگرام | توییتر | ویرگول | لینکدین