بهترین ضرب‌المثل‌های ایرانی

پیش‌نوشت: چند روز پیش گذرم به کتابفروشی یکی از دوستانم افتاد که در کار فروش کتاب‌های دست دوم است، در میان انبوه کتاب‌ها، کتاب بهترین ضرب المثل‌های ایرانی* به چشمم خورد. خواندن این کتاب برایم جالب و سرگرم‌کننده بود. در بخشی از مقدمه کتاب امده است:

«اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها در بطن جامعه نقش می‌گیرد و چیزی جز چکیده‌ی فرهنگ مردم آن سرزمین و فرهنگ منسجم و مدون همان مرز و بوم نیست. چرا که انسان‌ها می‌زیند، گفتگو می‌کنند و از بطن همین گفتگوهای مکرر ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحاتی بر اساس وقایع روزمره، خلق و رواج می‌یابد و رفته رفته به صورت یک جمله‌ی اثبات کننده و غیرقابل انکار در جامعه رخ می‌نماید.»

به نظرم آشنایی با ضرب المثل می‌تواند در تقویت مهارت ‌های نویسندگی ما موثر باشد. با شناخت ضرب المثل‌های هر زبانی، می‌توان زیباتر نوشت و بهتر حرف زد. ضرب المثل‌ها شاید ساده و عامیانه به نظر برسند اما راه می‌دهند به تفکر بیشتر.

تعدادی از ضرب المثل های کتاب بهترین ضرب‌المثل‌های ایرانی را انتخاب کرده‌ام که در ادامه با شما به اشتراک می‌گذارم:

آفتابه لگن هفت دست، شام و ناهار هیچی!:

جایی که همه امکانات باشد، ولی از عمل خبری نباشد.

آدم خوش معامله شریک مال دیگرانه:

خوش حساب باش تا همه قبولت داشته باشند.

آدم تا کوچکی نکنه به بزرگی نمی‌رسه:

برای رسیدن به مرتبه‌های عالی باید از رتبه‌های پایین گذشت.

از شما عباسی از ما رقاصی!:

پول از شما، کار از ما.

اجاره نشین خوش‌نشینه:

کسی که خانه ندارد و اجاره نشین است در هر جایی که خوشش آمد زندگی می‌کند.

اگر بیل زنی باغچه‌ی خودت را بیل بزن!:

کسی که برای خودش کاری از دستش بر نمی‌آید، برای دیگری آن کار را می‌خواهد انجام دهد.

اگر خر می‌خواهی فکر کاهش هم باش:

اگر چیزی می‌خواهی به دست آوری باید فکر نگهداری‌اش را بکنی.

برای کسی بمیر که برات تب کنه:

برای کسی ناراحت باش که به دردت بخورد.

به شترمرغ گفتند: بار ببر، گفت:مرغم. گفتند: بپر، گفت: شترم!:

در مورد افراد بهانه‌جو می‌گویند.

تا به آب نزنی شناگر نمی‌شوی.:

تا دست به کار نزنی آن را یاد نمی‌گیری.

تیری به تاریکی انداختن:

به حدس و گمان نتیجه و سودی، کاری را انجام دادن.

تومون خودمونو می‌کشه، بیرونمون مردم را:

مواقعی گفته می‌شود که ظاهر زندگی فردی آراسته است اما در باطن بدهکار و فقیر است.

چشمش هزار کار می کنه که ابروش نمی‌دونه:

خیلی زیرک و موذی است.

حوض نساخته، قورباغه پیدا شد:

در مورد کسی است که کاری را برای جایی انجام نداده ولی برای آنجا می‌خواهد رئیسی و مدیر انتخاب کند.

حرف‌هات مفت، کفش‌هات جفت:

در مورد شخصی گفته می‌شود که از پیروز شدن نهایی و خیالی خود در آینده صحبت می‌کند.

خانه اگر پر از دشمن باشد بهتره تا خالی باشد:

اگر خانه خالی باشد یا در آن افراد کم باشند مورد حمله دزدان شود.

خوشا چاهی که آب از خود بر آرد:

در مورد کسانی است که خودشان از خود جوهری دارند.

دود چراغ خوردن:

رنج و تلاش فراوان کشیدن برای تحصیل علم

دو مغز در یک پوست بودن:

منظور بسیار متحد و رفیق بودن است.

راهبر باش نه را بُر:

در زندگی طوری راهنمایی کن که راه‌گشا باشد نه باعث انحراف و بن‌بست شود.

زبان گزیده بدتر از مار گزیده است:

یعنی حرف ناخوشایندی ممکن است هرگز فراموش نشود ولی زخم مار، ممکن است التیام یابد.

سال‌ها بی قمقمه مشق کرده:

یعنی کسی در کاری با تجربه و وارد باشد.

سال‌ها می‌گذرد تا شنبه به نوروز افتد:

منظور این است که کسی برای انجام کاری فرصت را از دست بدهد و باز منتظر فرصت دیگر شود.

سوزن همه را لباس‌دار می‌کند و خودش همیشه لخت است:

این مثل در مورد افرادی گفته می‌شود که خودشان را وقف دیگران می کنند.

صبر، کلید کارهاست:

یعنی عجله نمودن در کارها اصلاً جایز نیست.

عقلش گرد است!:

عقل درست و حسابی ندارد.

عزیز کرده‌ی پدر و مادر، اخرش حمال می‌شه!:

توجه زیاد مانع اموختن هنری به کسی می‌شود.

عینک سواد نمی‌آره!:

به کار بردن وسیله دلیل توانایی کسی نیست.

عیسی بافته و مریم رشته است:

کاری که به صورت زیبایی انجام شده است.

غربت زده مهربان باشد:

یعنی هر کس ددر و غم را بهتر احساس کند به یادش می‌ماند.

کلاغ قرمز دیدیم اما سفره اونو نه!:

یعنی مهمان شدن بر او از جمله محالات است.

کلاغ‌ها هم واست سایه پوشیده‌اند:

منظور آنست که همه با تو اظهار همدردی می‌کنند.

کج بشین و راستشو بگو:

یعنی این‌بار حقیقت را بگو.

گل کمیاب عمرش هم کمه:

مقصود از دست رفتن بی موقع کسی است که عمر طبیعی او بسیار بوده است.

لیلی را از چشم مجنون باید دید!:

مشابه علف به دهان بز شیرین می‌آید!

نام بلند به از بام بلند:

نیک‌نامی و شهرت به ثروت زیاد ترجیح دارد.

واسه همه ننه است واسه خودش زن بابا:

یعنی را دیرگان دلسوزی می‌کند در حالی‌که خودش بیشتر نیازمند دلسوزی است.

هر کس آب دلش را می‌خورد:

نظیر: خدا به قدر قلب هر کسی به او می‌دهد.

یه ستاره توی آسمون نداره:

آدم بی بخت و اقبالی است.

یا بخور یا به فکر خوردن باش:

یعنی بکاری اقدام کن یا در صدد انجام آن باش.

یک در بسته و هزار در باز:

یعنی در جایی بیش از حد احتیاط کردیم در حالیکه در جای دیگر به هیچ وجه احتیاط نکرده‌ایم.

*بهترین ضرب‌المثل‌های ایرانی/انتشارات اروند