شب یک شب دو؛ حرف‌های بهمن فرسی دربارۀ کتاب | رابطه عاطفی من با یک کتاب

۱۳۹۵-۰۸-۰۲شاهین کلانتریکتاب و کتابخوانی39 دیدگاه

بیا گذشته ها را اگر دوست داریم در آینده تکرار کنیم. در آینده زنده کنیم. قراول آثار گذشته بودن دلخوشی بی‌ربطی‌ست. بگذار گذشته، به این وضع و صورت، اصلا وجود نداشته باشد.

-بهمن فرسی. رمان شب یک شب دو

انقلاب‌گردی خونم پایین آمده بود و با اینکه کلی کار داشتم توی دفتر، تاب نیاوردم و انقلاب پیاده شدم. اول مثل همیشه رفتم کتابفروشی جیحون، توی جیحون همیشه چند کتاب تازه پیدا می کنم. جیحون یکی از بهترین کتابفروشی‌های انقلاب است. کیفیت چیدمان، رفتار مناسب فروشندگان و کامل بودن کتاب‌های مدیریتی و روانشناسی آن، باعث شده جیحون را به دیگر کتابفروشی‌ها ترجیح بدهم. البته برای خرید کتاب‌های داستانی به فروشگاه بی نظیر چشمه در کریمخان می‌روم.

۲
چند شب پیش خواب دیدم در پاساژ صفوی (پاساژ دست دوم فروش‌ها در کارگر شمالی) هستم و سر قیمت نسخه اصل رمان شب یک شب دو چانه می‌زنم.

من نسخه افست شب یک شب دو را پنج-شش باری خوانده‌ام، این رمان را به خاطر کم‌یاب یا ممنوع‌الچاپ بودنش دوست ندارم که پی‌دی‌افش روی هر سایتی هست و افست آن کنار هر پیاده‌رویی. ارتباط من با این کتاب یک ارتباط حسی است. دلم می‌خواست یک نسخه اصل این رمان را هم داشته باشم.

بعد از خرید از جیحون، حس عجیبی به من گفت سری هم به دست دوم فروشی پاساژ فروزنده بزنم.

با ناامیدی پرسیدم:

-آقا شب یک شب دو رو دارین؟

-اصل یا افست؟

-اصل

داشت ناهار می‌خورد، دستش را پاک کرد و از پشت ویترین کتاب سلفون‌پیچ شده را در آورد.

-چند؟

-۱۵۰، اصلشو دیگه هیچ جا نمی‌تونی پیدا کنی

-تخفیف نمیدین؟

-نه، واسه خودم فقط ده تومن سود داره، اینم واسه یه نفر دیگه پیدا کرده بودم، ۵۰ تومنم پیش داده بود، ولی رفت خارج نیومد ببره.

راستش اصلاً دلم نمی‌خواست چانه بزنم. هرگز سر کتاب چانه نمی‌زنم، نزده‌ام.

مهم این بود خوابم تعبیر شده بود. و حالا نسخه اصل رمان موردعلاقه‌ام، با کاغذ زرد و خاک‌گرفته در دستم بود.

رابطه عاطفی من با شب یک شب دو طوری‌ست که هر بار برایم تازه‌تر و جذاب‌تر میشود.

حتی فکر می‌کنم نسخه اصل آن را عمیق‌تر از قبل بخوانم. دانلد نورمن در کتاب طراحی حسی به نکته‌ جالبی اشاره می‌کند:

«اشیاء در زندگی ما، چیزی بیش از دارایی‌های مادیِ صرف هستند. ما با آنها کسب افتخار می‌کنیم، نه لزوماً به خاطر این‌که با آنها ثروت و موقعیت اجتماعی خود را نشان می‌دهیم، بلکه به خاطر معنایی است که آن‌ها به زندگی ما می‌دهند.

بعضی اشیاء قدرت برانگیختن احساسات مثبتی چون عشق، دلبستگی و شادکامی را دارند.»

نسخه اصل شب یک شب دو برای من تداعی کننده‌ چنین احساساتی است. دوست دارم دقایق طولانی به جلد جادویی آن خیره بشوم.

شب یک شب دو در کنار بوف کور هدایت و گاو خونی مدرس صادقی یکی از بهترین داستان‌های ایرانی است که تاکنون خوانده‌ام.

این رمان پس از ۴۰ سال از تاریخ انتشارش، فریبایی‌اش را از دست نداده و به گمان من و بسیاری دیگر ( فکر می‌کنم چند ماه پیش داستان‌نویس‌ها در نظرسنجی کتاب هفته شب یک شب دو را به عنوان بهترین رمان عاشقانه فارسی برگزیدند.)

بهمن فرسی هنوز قدرتمندانه می‌نویسد و در لندن زندگی می‌کند، اما همه او را فراموش کرده‌ایم. چقدر دوست دارم او را ببینم. این روزها خواندن مجموعه نمایشنامه‌هایش را آغاز کرده‌ام.

این پست را با بیوگرافی بهمن فرسی که در جلد شب یک دو آمده است به پایان می‌رسانم:

«بهمن فرسی در سال ۱۳۱۲ در تبریز به دنیا آمد. از ۴ سالگی در تهران بود. مدرسه را از میان رها کرد. از ۱۴ سالگی کار کرد. کارهای گوناگون، ولی نه دولتی. چند سالی برای مطبوعات قلم زد. نان تلخ قلم زود دلش را زد. چنی سالی‌ست، و امروز هم، کارمند است. زن و یک پسر دارد.

شعر، داستان کوتاه، نقد، یادداشت سفر و… می‌نویسد. به تفنن بازیگری و نقاشی نیز می‌کند. هشت بازی برای تئاتر نوشته و چهارتای آن را خود به روی صحنه آورده است. چندی‌ست به سینما نیز می‌اندیشد.

«شب یک شب دو» را پنج سال پیش آغاز کرد. سه سال وقفه در آن افتاد. این دو سال اخیر را با وجود درد استخوان که توان کار را از او گرفته، پیاپی به آن پرداخت، و اینک…»

بهمن فرسی دربارهٔ شب یک شب دو می‌نویسد:

امروز که بیست سالی از تاریخ نوشتن «شب یک شب دو» می‌گذرد، وقتی خود من به عنوان خواننده به این نوشته نگاه می‌کنم، باید، در عین ناخوشایندی، بگویم که از بابت زبان و بیان و بافت و ساختمان ادبی، مقوله‌یی‌ست که زبان فارسی آنرا خواهد خواند و خواهد شناخت. امروز که من ادبیات داستانی دنیا را با گز و عیار دیگری می‌سنجم، به سختی می‌توانم سر در بیاورم که بیست سال پیش به شکل و زبان «شب یک شب دو» چگونه دست یافتم. و آیا آن کم‌گویی و انسجام شاعرانه را باز می‌توانم تکرار کنم؟

***

یک تکه از «شب‌ یک شب دو» را برای شما مرور کنم. در یک مهمانی روشنفکرانه، برای فائق آمدن بر کسالت‌ها، مرد داستان، سرگشتۀ دلباختۀ جدا بافته، به جمع تحمیل کرده است که بازی نوظهوری بکنند. بازی من‌درآوردی «محاکمه و اعدام» که همان آن به ذهن او رسیده است. بازی را شروع کرده‌اند، شاعر امردی را محاکمه کرده‌اند. مرد داستان شاعر را با تفنگ دولول شکاری کشته است. جمع در بهت و حیرت است. این بنا بود بازی باشد، اما انگار دیگر بازی نیست. قتلی صورت گرفته است. قاتلی اینجاست و مقتولی. و هیچکس نمی‌داند چه کند. در همین وضع داماد سرخانۀ فرنگی، شوهر بانوی میزبان، بانویی که در پنهان معشوقۀ قاتل فعلی‌ست، با دستکش سیاه چرمی، که لابد اثرانگشتی بر تنۀ تفنگ نگذارد، می‌آید میدان، تفنگ را از دست قاتل می‌گیرد، و می‌برد می‌گذارد کنار نعش مقتول. بعد، خندان و خالی از عاطفه سوالی را میان سفرۀ حیرت جمع پرت می‌کند «چرا خودش را کشت؟» و طرح مسئله به این شکل همه را راحت می‌کند. شاهدان یک قتل تبدیل می‌شوند به شاهدان یک خودکشی. حیرت رخت برمی‌بندد. همه بر می‌گردند به بی‌خیالی خودشان. این صحنۀ ساده با این همه فشردگی چه چیز دیگر دارد؟ آنی را دارد که اگر کسی پیدا شد به شما خواهد گفت. «شب یک شب دو» داستان خصوصی یا داستان کسان معلوم نبود. داستان موجوداتی بود دستخوش تحولی نارس و هرزه که می‌بایست در یک بازی محاکمه و اعدام همدیگر را نابود می‌کردند، که کردند، بی آن که باز هم بخواهند که بدانند که چه کرده‌اند. و دست سیاهپوش یک «غیر» لازم بود که باز هم فاجعه را ماستمالی کند تا آنها به بی‌دردی خودشان ادامه بدهند.

بهمن فرسی-لندن ۱۳۷۱