در بخش‌هایی از یکی از مقالات مهشید امیرشاهی جملاتی خواندم که از میان یادداشت‌های او بر حاشیۀ کتابی دستچین شده بود. این باعث شد برای بار هزارم افسوس بخورم که چرا در حاشیه‌نویسی در هنگام مطالعه چندان که باید جدی نبوده‌ام. نمی‌دانم قبلاً چه وسواس احمقانه‌ای داشتم که دلم نمی‌خواست توی کتاب‌ها چیزی بنویسم. البته حساب برخی کتاب‌های نایاب و قدیمی جداست که دوست دارم با سلیقه و احترام از آنها محافظت کنم (از طرفی ممکن است هنگام حاشیه‌نویسی صفحات نازک و بعضا پوسیدۀ برخی از این کتاب‌ها پاره شود). اما رها کردن سایر کتاب‌ها بدون حاشیهنویسیِ مفصل در حکم اتلاف وقت و نیروست، وقت و نیرویی که می‌تواند صرف تامل جدی‌تر بر محتوای کتاب و اضافه کردن نظرات خود به آن باشد.
حاشیه‌نویسی بر کتاب‌ها یک تمرین خوب و درجه‌یک برای نگارش نقادانه است. اصلاً تصور میکنم فرق خوانندۀ جدی و سطحی، در کمیت و کیفیت حاشیه‌نویسی بر کتاب‌هاست. با حاشیهنویسیِ فعالانه چیزهایی را ثبت می‌کنی که در غیر این صورت و با فاصله‌گرفتن از کتاب ممکن است به‌کلی از خاطرت زدوده شود. کتاب با حاشیه‌نویسی روح و تشخص پیدا میکند. بارها برایم پیش آمده در میان کتاب‌های کهنه و دست دومی که خریده‌ام برخی کتاب‌ها حاشیه‌نویسی داشته‌اند، من نه‌تنها ناراحت نشده‌ام، بل خوراک خوبی هم برای کنجکاوی‌ام فراهم شده تا ببینم دیگری دربارۀ کتاب به چه چیزهایی می‌اندیشیده. گاه لذت خواندن حواشی کم‌تر از اصل متن نبوده است. مثلاً یک‌بار در گوشۀ یکی از صفحات کتاب‌های دست‌دومی که گرفته بودم یادداشت زیر را دیدم:
حاشیه‌نویسی نوعی گفت‌وگو با نویسندۀ کتاب است. اینگونه با زبان خود کتاب‌ها با آنها گفتگو می‌کنیم.
بیایید در گوشه و کنار کتاب‌هایی که می‌خوانیم چیز بنویسیم. با نویسنده حرف بزنیم. تداعی‌هایمان را بی‌پروا به زبان بیاوریم و به این فکر نکنیم که اگر فردا فلانی این کتاب را دست گرفت راجع به تراوشات ما چه فکری میکند. حاشیه‌نویسی نشانه‌ای از احترام ما به کتاب‌هاست.
10 پاسخ
سلام شاهین خان
خواستم پیرو لایو آخر شبی آخر تیرماه تون پرسشی درباره حاشیه نویسی کنم که وقتی در مورد حاشیه نویسی سرچ کردم این مطلب شما آمد . راستش خواستم بدانم غیر از اینها که گفتید، آیا میشود حتی از روی همان متن کتاب دوباره نویسی کرد و یا هر چیز دیگری که به متن بخورد ؟ یا اساسا هر نوع تراوشات فکری که شاید نوشتن یک شعر باشد ، اما مرتبط با متن یا هر مطلبی ناخودآگاه بی ربطی که به ذهن آمد ؟
و مطلب بعد اینکه دوس دارم بخشی از حاشیه نویسی های شما را ببینم و از صفحاتی که پر کردید عکس بگیرید و حتی دوس دارم ببینم حاشیه دقیقا کجای کتابه و چه اصولی دارد؟ یعنی اینکه دور تا دور متن یا وسط های کتاب هم میشه ؟
پیشنهاد میکنم اگر تایید بفرمایید این عکس حاشیه نویسی را پست کنید در سایتتون و یک مطلبی مجدد با عنوان شکل و شمایل حاشیه نویسی انتشار دهید و یا استوری کنید …
سلام استاد بهارتون مبارک
غرض از مزاحمت
من یه متنی برای یکی از جملات الن سیکسو نوشتم
میشه لطف کنید نظرتون رو بگید؟
https://mahdisgousheh.ir/769/%d8%ac%d9%86%d8%a8%d8%b4-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d9%86-%d9%86%d9%88%db%8c%d8%b3%d9%86%d8%af%d9%87/
خوشحال میشم اگر نظرتون رو هم در مورد این دو تا پست بدونم
https://mahdisgousheh.ir/745/%da%a9%d9%84%db%8c%d8%af-%d8%a8%d8%a7%d8%ba%d8%b4%d8%a7%d9%86-%d8%b1%d8%a7-%d9%82%d8%b1%d8%b6-%d8%a8%da%af%db%8c%d8%b1/
https://mahdisgousheh.ir/752/%d9%82%d8%af%d8%b1%d8%aa-%d9%82%d9%84%d9%85%db%8c/
(نمی‌دونم وقتش رسیده که نوشته‌هامو برای بازخورد گرفتن منتشر کنم یا نه)
سلام مهدیس جان
خیلی خوشم اومد.
چه خوب که سراغ الن سیسکو رفتی.
تو لحن خوب و خلاقانه‌ای داری.
نثرت هم مشخصه که در مسیر بهتر و روان‌تر شدنه.
با همین جدیت ادامه بده.
جمله‌ی آخر چقدر الهام بخش بود حتما از امروز به کتابام احترام میذارم
زنده باد مهدیس عزیز و خوش ذوق.
درود بر استاد بزرگوار
من خیلی رویکتابهایم حساسم وسواس دارم حتی دلم نمیخواد جلدش خم شود . با این مطالبی که فرمودید باید یکم دارو بخورم بعد شاید بتوانم حاشیه نویسی کنم . البته شما اینقدر جذاب بیان کردید که دلم خواست . امتحان کنم . بعضی وقتها اشعار نصرت رحمانی یا رضا بابایی را میخوانم دلم میخواد کنارشان بنویسم البته توی دفترچه مینویسم ولی مثل اینکه حاشیه نویسی هم دنیایی دارد مخصوصا بعدترها که آدم نگاه شون میکند . راستی چرا من هی از شما تقلید میکنم ؟ مثلا یعنی منم آره …
سلام شاهین عزیز
وقتی کتابایی که حاشیه نویسی کردم رو دوباره باز میکنم از اینکه چنین موضوع یا مطلبی در اون لحظه به ذهنم رسیده و نوشتم، تعجب میکنم.
با این نوشته امروز تو، تصمیم گرفتم که دیگه نذارم هیچ کتابی بدون حاشیه نویسی قسر از دستم در بره.
زنده باد. چه قشنگ.
راستش من دلم نمی آید اینکار را بکنم
ترجیح می دهم کاغذ بچسپانم یا در یک دفتر دیگر راجعش بنویسم.