سکته‌های انشائی -از ملیح تا عنیف- برای هر کسی البته عیب است. اما برای نویسنده جرمی است که در هیچ قاموسی از او پذیرفته نیست.
اکبر رادی، در گفت‌وگو با ملک ابراهیم امیری. بشنو از نی، ص. 59
دربارۀ صرف زبان، آموزش ویرایش و از این قبیل موضوعات به شکل‌های مختلف مطالبی را مدرسه نویسندگی و اینجا منتشر کرده و می‌کنیم. اما دیدم لازم است که برای آموزش دستور زبان هم دست به کار شویم. بخشی از گرفتاری هر نوآموز نویسندگی ناتوانی در نحو زبان است.
می‌شد از دوستی خواهش کرد که برایمان آموزش دستور زبان بنویسد. اما حس کردم بهتر است برویم سراغ کار پرمایه و شیوای پرویز ناتل خانلری در کتاب «دستور زبان فارسی». این کتاب بار اول در سال 1351 چاپ شده. من البته نسخۀ تجدیدنظرشدۀ آن در سال 1359 را بازنشر میکنم.
پرویز ناتل خانلری از شاعرها و نثرنویس‌های درجه‌یکی است که می‌ارزد کنجکاوانه در پی آشنایی دقیق با آثارش باشیم. نثر او را یکی از نمونه‌های درخشان نثر فارسی معاصر می‌دانند.
به بهانۀ بازنشر این متن (که به تدریج و روی همین سایت ارائه خواهد شد) بنا دارم به برخی نقل‌قول‌ها و منابع مناسب دیگر در زمینۀ دستور زبان نیز اشاره کنم.
به یاد داشته باشیم که زبان فارسی نحو انعطاف‌پذیری دارد و به نویسنده مجال می‌دهد که حرفش را به چندین شکل متفاوت بنویسید. این امکان ویژه را دست‌کم نگیریم.
بخش اول:
جمله
ابوعلی سینا
«ابوعلی سینا از بزرگ‌ترین دانشمندان ایران است. پدر ابوعلی از مردم بلخ بود. ابوعلی در دهی نزدیک بخارا زاده شد. از کودکی به فراگرفتن دانش شوق فراوان داشت. نزد پزشکان دانا به تحصیل پزشکی پرداخت. در همۀ دانش‌های زمان سرامد عصر خود شد. این جوان دانشمند پرکار کتاب‌های بسیاری نوشت. پس از مدتی به وزارت رسید. ابن سینا بیشتر کتاب‌های خود را به زبان عربی نوشته است. چند کتاب هم به زبان فارسی دارد. دانش‌نامۀ علائی را به فارسی نوشته است. ابو علی در سال 428 درگذشت. مقبرۀ وی در شهر همدان است.»
حکایت بالا از چندیدن قسمت تشکیل شده است. مانند: «ابوعلی در دهی نزدیک بخارا زاده شد.» «و نزد پزشکان دانا به تحصیل پرداخت.» و «پس از مدتی به وزارت رسید» و… هر یک از این قسمت‌ها دارای یک معنی کامل و تمام است. یعنی پس از خواندن هر قسمت توقف می‌کنیم و معنی کامل و مستقلی در ذهن ما بر جای می‌ماند که فهم آن محتاج به کلمه یا عبارت دیگری نیست. اگر بگوییم: «ابوعلی در دهی نزدیک بخارا» و «نزد پزشکان دانا» و «پس از مدتی» معنی عبارت تمام نیست، یعنی خواننده یا شنونده منتظر است که دنبالۀ مطلب را بشنود، اما همینکه دنبالۀ هر یک را گفتیم که «زاده شد» و «به تحصیل پزشکی پرداخت» و «به وزارت رسید» معنی تمام شده است. هر یک از این مجموعۀ کلمات را که دارای معنی کامل و مستقل است جمله می‌نامیم.
انسان همیشه مقصود خود را به صورت جمله بیان می‌کند.
جمله یک یا مجموع چند کلمه است که بر روی هم پیام کاملی را از گوینده به شنونده برساند.
هرجا که جمله تمام شود نقطه‌ای می‌گذاریم.
قسمت دوم:
14 پاسخ
سلام
استاد، به نظر شما چرا پرویز ناتل خانلری در خط اول یکی از درس‌های این کتاب می‌نویسه «بعضی از کلمات عربی که در فارسی معمول است، به قاعدۀ زبان عربی جمع بسته میشود.»، اماااا در نهایت بیان می‌کنه که «صورت پسندیده‌تر این است که همۀ کلمات عربی را که با یکی از این صورت‌های سه‌گانه، یعنی «ات» و «ین» و «ون»، جمع بسته می‌شوند به قاعدۀ فارسی نیز جمع ببندید.»؟؟؟
.
.
اوه! چقدر فاصلۀ کلمۀ پرسشی با علامت سؤال زیاد شد🙄.
درود سارا جان
برای اینکه اینطوری استثنا در زبان کم‌تر می‌شه و زبان یکدست‌تری خواهیم داشت.
سپاس استاد عزیز بعد مدت ها که فرصت کردم به سایتتون سر بزنم از خوندن این مطلب بسیار لذت بردم چون یکی از مشکلاتی که گاه و بیگاه با اون دست پنجه گرم می کنم همین مشکلات دستور زبانی هست. از انجایی که حوصله چندانی هم برای خواندن کتاب های دستور فارسی نداشتم به سراغش نرفتم اما شما اینجا با بیانی شیوا و ساده به آموزشش پرداختید.
بی صبرانه منتظر قسمت بعدی آموزشتون هستم.
زنده باشی لیلا جان.
با سلام خدمت آقا شاهین گرامی
بنده مخاطب پروپا قرص شما هستم و هر روز حداقل چندبار سایت شما را چک میکنم تا از مطالب تر و تازه شما استفاده کنم.
فقط یه تذکری میخواستم خدمتتون بدم و البته میدونم که خودتون خیلی بهتر از بنده میدونید.
توی مطالبی که زحمت میکشید منتشر میکنید و بنده به شخصه استفاده میکنم بهتره که تایم ندید و بعدش نتونید بهش عمل کنید (البته کاملا توجیه هستم که سرتون شلوغ هست). اینطور از اعتبار خودتون کاسته میشود. به عنوان مثال در این مطلب آخرش نوشتید تاریخ انتشار قسمت بعدی: دوشنبه ۱۳ دی که بنده از دیروز تا حالا چیزی ندیدم (البته به قول خودتون شاید چشم بصیرت ندارم).
موفق و پاینده باشید
محمدجواد عزیزم
جواب شما رو در ادامۀ همون بحث نوشتم قبلن. تصور کردم که خوندید.
و چقدر مهمه که جملات بلند نباشن و ساده باشن. در عین حال درست نوشتن اونا چقدر سخته. بی صبرانه منتظر قسمت های بعدی
استاد این بهترین آموزشی بود که می‌شد برای ما نوآموزها گذاشت.
بیشتر اوقات استفادهٔ زیاد و نادرست علائم نگارشی من رو به مرز کلافگی می‌کشونه. با وجودی که کم‌کم شروع به یادگیری کردم. خوشحالم از اینکه آموزش
بسیار خوبی رو برامون گذاشتین. بخشی از استرسم اینطور ریخته می‌شه.
امیدوارم به‌جا و درست نقطه گذاشته باشم🥲. حتما در این زمینه پستی در اینستاگرام منتشر میکنم.
زنده باد سارا جان
پیشنهاد میکنم این مطالب رو هم دنبال کن:
آموزش ویراستاری
سلام آقای کلانتری
بسیار عالی، سپاس گزارم
سپاسگزارم خانم ناصح عزیز.
ایده‌ی آموزش زبان فارسی خیلی مفید و کاربردیه برای ما.
سپاس استاد گرامی🙏🏻
سلام آقای کلانتری
سپاس از مطالب مفید و آموزنده‌ای که منتشر میکنید. من هر روز با اشتیاق نوشته‌های شما را می‌خوانم.
سپاس از مهر و توجه شما مرضیه عزیز.