نجات نوشتن از چنگال روزمرگی

۱

ما می‌نویسیم تا نوشتن را نجات دهیم. نوشتن را برای نجات دادن خودمان نجات دهیم. روزمرگی بیش از هر چیزی میل بلعیدن و نابودی نوشتن را دارد. نوشتن ما در دل روزمرگی، کوششی‌ست برای نجات نوشتن از چنگ روزمرگی، و تبدیل نوشتن به عملی قهرمانانه. یعنی عملی برای رهیدن از چنگال روزمرگی.

۲

حس عجیب‌وغریبی‌ست رفتن سراغ وبلاگ کسی که دیگر نیست. رفتم از اول اول شروع کردم به خواندن یادداشت‌های رضا بابایی. شانزده سال قبل چیزهایی دربارۀ مرگ نوشته، که حالا که در میان ما نیست، جور دیگری خوانده می‌شود.
در بین یادداشت‌های وبلاگ سفینه چیزهای زیادی دربارۀ نوشتن هست، این پاراگراف را از بین یکی از یادداشت‌ها بیرون کشیدم:
آنان كه مي‌نويسند تا كسي بخواند، هرگز چيزي نخواهند نوشت كه ارزش خواندن داشته باشد. مگر نه آن است كه نوشتن، براي آن است كه نوشته باشي تا اگر خواننده‌اي از راه رسيد، «تو» را بخواند، نه سياهكاري‌هاي‌ قلمت را بر كاغذ سفيد. آن‌كه مي‌نويسد تا ديگران بخوانند، از او جز ورق‌پاره‌هاي بدنام نمي‌ماند؛ اما آن‌كه مي‌نويسد تا گريبان جان خويش را از هجوم انديشه‌ها و سيلاب واژه‌ها برهاند، چنان امواجي از خود مي‌پراكند كه تا شورش‌گاه دل‌ها مي‌رود. نويسنده، آن نيست كه تا هست مي‌نويسد، آن است كه تا مي‌نويسد، هست؛ آن نيست كه مي‌تواند بنويسد، آن است كه نمي‌تواند كه ننويسد؛ همچون شهرزاد قصه‌گو كه هر شب قصه مي‌گفت تا شمشيرِ مرگ از نيام خليفه بيرون نيايد، و ميان او و بودن فاصله نيندازد. داستان‌هاي او براي گوش‌هاي خليفه نبود؛ براي ماندگاري شب‌‌هايي بود كه در شهر بيداد، هزار و يك قصه، عمر كردند و تا چراغِ آسمان گردن نمي‌افراشت، شمع آنها نمي‌آسود.

۳

نوشته بودی گیر افتاده‌ای. هر چیزی می‌نویسی کلیشه‌ای می‌شود، و حتی یک جمله هم ننوشته‌ای که به نمونۀ ایده‌آلت نزدیک باشد.
چند نکته:
اولاً اگر نوشتۀ تو کلیشه‌ای نباشد عجیب است. ما در سال‌های ابتدایی کارمان محکومیم به کلیشه‌ای بودن. رسیدن به اصالت و تولید اثر اصیل چیزی نیست که مفت به چنگ بیاید. باید انقدر کارهای کلیشه‌ای و نخ‌نما تولید کنی تا بالاخره رگه‌هایی از اصل تازگی در کارهای تو نمایان شود.
ثانیاً بهتر است نسخۀ اول هر چیزی را (مقاله، داستان و…) بدون وسواس و حساسیت بنویسی.
نوشتۀ خوب در بازنویسی‌های مکرر صیقل می‌خورد و ساخته می‌شود.
پیش‌نویس اول را با چنان سرعتی بنویس که اصلاً متوجه نقص‌های آن نشوی.
برای بازنویسی و ویرایش وقت بسیار است.

۴

مصاحبه خواندن را دوست دارم. همیشه از مصاحبه‌ها نکات ارزشمندی آموخته‌ام. گفتی از اینکه در #تلگرامات قبلی از برخی گفت‌وگوها نقل کرده‌ام خوشت آمده.
این یکی را از مصاحبۀ برندۀ بوکر ۲۰۱۹، برناردین اواریستو برایت نقل می‌کنم:

فکر می‌کنم این همان کارکرد واقعی داستان و شعر است. یک کتاب خوب به طرز باورنکردنی جذاب است. می‌توانید خود را در آن گم کنید، به جای دیگری سفر کنید. مطالعه داستان عمیقاً با مقوله انسانیت در ارتباط است. بنابراین فکر می‌کنم جالب است که ما در زمانی قرار گرفته‌ایم که مردم به کتاب روی آورده‌اند و این خیلی امیدوارکننده است. برای من تجربه بودن در نیمه قرنطینه مختصر و ناقص است و هنوز آن قدر نتوانسته‌ام تا به آن مطالعه‌ای که می‌خواهم در این دوران برسم؛ اما امیدوارم در هفته‌های آینده این اتفاق بیفتد. برای من مطالعه به نوعی مراقبه می‌ماند. سال‌ها پیش وقتی اولین لپتاب خود را خریدم که خیلی بزرگ، جذاب، رنگی و با امکانات فراوان بود اولین کاری که صبح‌ها انجام می‌دادم روشن کردن آن و دیدن شبکه‌های مختلف اجتماعی و پرسه زدن در میان آن‌ها بود؛ اما یک جایی احساس کردم چیزی را در این میان از دست داده‌ام و آن روزی را که با خواندن یک کتاب شروع کردم قبل از آن که به خبرها نگاه کنم و توئیتر و یا فیس‌بوک را چک کنم این حس را داشتم که قرار و آرامش به سوی من بازگشته؛ حالتی که به طرزی معجزه‌آور آرامش‌بخش و غنابخش بود. هیچ چیز دیگری نمی‌تواست آن نتیجه را بیافریند؛ فکر می‌کنم دست کم برای من. (+)

۵
من فکر می‌کنم با بازخوانی مکرر چیزهایی که دوست داریم، عمق علاقۀ خودمان به برخی موضوعات را آشکار می‌کنیم.
تکرار یعنی توجه. طی یکی دو هفتۀ گذشته، یکی از جستارهای نورمن میلر را سه-چهار بار خواندم. با اینکه هزار تا خواندنی جدید هم دوروبرم بود.
در بازخوانی‌ اتفاق دیگری می‌افتد. انگار تکرار مرا به دنیای نویسنده نزدیک‌تر می‌کند. انگار با تکرار پسِ پشت ایده‌ها را بهتر می‌بینم. انگار با تکرار، تداعی‌های تازه‌ای در ذهن من شکل می‌گیرد که در خوانش اول مجال بروز نمی‌یابد.

۶
نظم نظم نظم. باید برای منظم بودن جنگید. نظم همه چیز است.
نظم و برنامه است که نمی‌گذارد تا پیش از اتمام کارهای مهم گذرت به اینستاگرام بیفتد.
نظم و برنامه است که نمی‌گذارد پیش از پرداختن به اولویت‌ها، گرم گپ‌وگفت‌های بیهوده بشوی.
نظم و برنامه است که نمی‌گذارد در دنیای دیوانه دیوانه دیوانه دیوانه خودت را با اخبار و حواشی مسموم کنی.
دوران قرنطینه بهترین فرصت برای تمرکز روی انضباط شخصی و پایبندی به برنامه‌هاست؛ چون دیگر خبری از بسیاری از حواس‌پرتی‌های گذشته خبری نیست. رفت‌وآمدهای فیزیکی خسته‌کننده هم که به حداقل رسیده‌اند.

۷
همین ویلیام شکسپیر خودمان(!) نمایشنامۀ معروف «شاه لیر» را در زمان شیوع طاعون وسط بلبشوی قرنطینۀ خانگی نوشت. تو نمی‌خواهی دست به کار شوی؟ به این مطلب نگاهی بینداز:
نکاتی از نویسندگان بزرگ درباره کار کردن در خانه

۸
این حرف زیبای اردلان سرفراز را هم داشته باش:

«من شعرم را زندگى کردم، زندگى‌ام را شعر.»

۹

اصلاً ما چرا انتظار داریم بعضی از کارها به مرور زمان راحت‌تر بشود؟ و بعد که دیدیم راحت‌تر نشد به خودمان انگ بی‌کفایتی بزنیم؟
نه، بعضی کارها همیشه سخت‌اند. اصلاً بگذار در سالمرگ جنت‌مکان(!) گارسیا مارکز از او نقل کنم که گفته بود:

«اکنون چیزی را به شما بگویم که فقط همین حالا آن را فهمیده‌ام. پس از چاپ پنج کتاب، حرفۀ نویسندگی، احتمالاً هر چه بیشتر می‌نویسی مشکل‌تر می‌شود.»

نوشتن همیشه سخت است و سخت خواهد ماند.
تولید و انتشار محتوا همیشه سخت است و سخت خواهد ماند.
پایبندی مدام به اهداف مهم سخت است و سخت خواهد ماند.
بله، ممکن است با به مروز زمان بسیاری از بخش‌های کار برات راحت‌تر بشود؛ اما همین‌که حرفه‌ای‌تر شدی چیزهایی دیگری سر بر می‌آورند، وسواست روی بخش‌هایی از کار بیشتر می‌شود که قبلاً اصلاً به چشمت نمی‌آمد.
این دشواری را بپذیر، و از آن لذت ببر.

۱۰
عزیز حکیمی در جستار خوبی با عنوان «چرا کتاب نمی‌خوانیم؟» به نکتۀ مهمی اشاره کرده که برایت نقل می‌کنم:

«این‌طور که پیداست برای بیشتر خواننده‌های فارسی‌زبان، جنبه سرگرمی و تفننی یک رمان، در پایین‌ترین درجه قرار دارد که تقریبا هرگز از آن صحبتی نمی‌شود. خواننده‌ و حتی منتقد فارسی‌زبان، شرمش می‌آید که بعد از خواندن یک رمان (و حتی یک داستان کوتاه) به کشفی بزرگ نائل نشود و آن کشف را با واژه‌هایی، هر یک به اندازه یک بند انگشت، در استاتوسی پیچیده و مغلق روی فیسبوک ننویسد.»

پیشنهاد:

محصول صوتی آموزشی: تولید و بازاریابی محتوا برای داستان‌نویس‌ها