با چه امیدی بنویسیم؟

بالزاک خوشبخت بود. روزی ۵۰ فنجان قهوه می‌نوشید و بیست ساعت می‌نوشت، چون در نهایت می‌توانست نوشته‌هایش را بفروشد و بدهی‌هایش را صاف کند. تونتون وایلدر هم کم خوشبخت‌ نبود. «وایلدر در سال ۱۹۳۰ از درآمد حاصل از فروش رمان پل سَن لوئیس‌ری توانست در همدِن، کنتیکت خانه‌ای برای خانواده‌اش بسازد، خواهرش، ایزابل تا آخر عمر در همان خانه زندگی کرد. وایلدر نیز در مواقعی که در سفر نبود، همان‌جا اقامت داشت. وی در سال ۱۹۷۵ در همین خانه، بر اثر ایست قلبی درگذشت.*»

نه، اشتباه فکر نکنید، منظورم این نیست که نویسنده‌ی خوشبخت کسی است که آثارش را می‌فروشد و پول روی پول می‌‌گذارد (هرچند ممکن است برخی این را معیار خوشبختی بدانند و من هم مشکلی باهاشان ندارم).گره خوردن معاش آدمیزاد با نوشتن را نباید صرفن موضوعی مادی دید؛ به تأثیر روانی موضوع بنگریم.

بله، ممکن است که بی‌هیچ امید یا چشمداشتی یک شاهکار هم بنویسی، اما حرف درباره‌ی یک عمر پرداختن به نویسندگی است. همان چیزی که اینجا حتا نمونه‌های انگشت‌شمار هم ندارد (موضوعی که هوشنگ گلشیری ذیل گفتاری با عنوان «جوانمرگی در نثر معاصر فارسی**» به آن پرداخته است).

به‌گمان من خوشبختی یعنی اینکه بدانی دقیقن باید چه کاری انجام بدهی: من بیشترین آرامش روانی را حاصل شفافیت در شناخت این موضوع می‌دانم. شاید البته چنین خواسته‌ای محال باشد. در جایی از مستند «پیرمرد و دریا***» نجف دریابندریِ هفتاد و چند ساله می‌گوید «صحبت زندگیه دیگه. آدم تو زندگیش که نمی‌دونه چیکار می‌کنه. شما می‌دونی که چیکار می‌کنی تو زندگیت؟» مصاحبه‌‌گر جواب می‌دهد «یه وقتایی نه، یه وقتایی هم آره.» دریابندی حرف را اینگونه تمام می‌کند: «من بیشتر اوقات نمی‌دونم چیکار می‌کنم.»

پس حرفم را اینطور تصحیح می‌کنم: خوشبختی یعنی اینکه حداقل در مسیر شغلی‌ات بدانی که تولید تو باید در چه زمینه‌ای باشد؛ و از این تولید لذت ببری و فرصت و فضایی برای افزایش تولیدت وجود داشته باشد؛ تا هر وقت دلت خواست بر کمیت کار بیفزایی.

بالزاک و وایلدر خوشبخت بودند، همانطور که یک نویسنده‌ی آماتورِ یالقوزِ بی‌سواد و دبنگ که همین الان در ینگه دنیا زندگی می‌کند خوشبخت است. چرا؟ چون این بابا می‌داند که اگر کارش را خوب و مستمر انجام بدهد ممکن است بل‌اخره (بالاخره) روزی روزگاری شانس به او هم رو کند و حداقل یک کمپانی حق امتیاز نسخه‌ی سینمایی رمانش را بخرد (هر چند آنجا آن‌‌قدر دست زیاد است که چنین شانسی محال می‌نماید، فیلم‌‌نامه‌‌نوشتن همه‌ی ساکنان لوس‌آنجلس جوک مشهوری‌ست؛ «ساکنان شهر بعد از سلام و احوالپرسی بلافاصله از هم می‌پرسند فیلم‌نامه‌ات در چه وضعیه؟») اما همان اندک امید کار خودش را می‌کند تا آدمِ مشتاق مثل خر از جان مایه بگذارد. وقتی زرپ‌وزرپ نمایشنامه‌ بنویسی و امید داشته باشی که دست‌آخر یکی از صدتا نمایشنامه‌ات شانس روی صحنه رفتن در جایی مثل برادوی را دارد باعث می‌شود نقشه‌ات برای زندگی شکل عوض کند. با این امید، حتا اگر به نتیجه هم نرسی باز چندان سرخورده نمی‌شوی. آرامش روانی حاصل این امیدواری را دست‌کم نگیرید، وجودش برای کاری مانند نوشتن که در ذات خود تشویش‌آفرین است ضروری می‌نماید. مسئله این است که آیا اینجا اصلن اندک امیدی هست که مانند سایمون استیونز نویسنده‌ی نمایشنامه‌ی پانک راک که چند سال را به معلمی گذراند، اما تصمیم گرفت برای نوشتن تمام وقت، تدریس را رها کند، قید شغلمان را بزنیم و یکسره به نوشتن بپردازیم؟

صدالبته که نوشتن شغل اصلی بسیاری از بهترین نویسندگان جهان نبوده و نیست، اما گیرم یه نفر دلش خواست عطای همه‌ی کارهای دیگر را به لقای نوشتن ببخشد؛ آیا  روزنه‌ی امیدی در برابرش هست یا صرفن دست به انتحاری جنون‌آمیز دسا زده است؟

گرفتاری و بدبختی ما در فشل‌آباد این است که امیدی نداریم. اصلن بازار کتاب نداریم، با این اوضاع کاغذ، کتابِ غیرالکترونیکی نفس‌های آخر را می‌کشد، فاتحه‌ی سینما هم مدت‌هاست خوانده شده، با جریان کثیف و مبتذل سریال‌سازی هم کاری ندارم. تئاتر هم که تقریبن هیچ. پس نویسنده کارش را کجا باید عرضه کند؟

برگردم به حرف اولم: خوشبخت کسی است که بداند در چه زمینه‌ای باید تولید کند و فرصت و توان افراط در تولید را داشته باشد. با این حساب ما بدبختیم. هیچ مشوقی برای تولید ادبی نداریم. اگر به ساخته‌شدن فیلم‌نامه‌تان یا چاپ و پرفروش شدن‌رمانتان علاقه‌مند هستید ممکن است هرگز به سطر آخر متن نرسید. احتمالن در همان مرحله‌ی تولید ایست می‌کنید (امید که این حرف‌ها را بهانه‌ی تنبلی خودتان نکنید، چون همان اول متن گفتم که حرفم یک‌عمر پرداختن به نوشتن است، وگرنه بی‌ذره‌ای امید هم می‌توانیم اقل کم یک کار خوب در طول عمرمان بنویسیم).

حالا چکار کنیم؟

من فکر می‌کنم ما باید انتشار در اینترنت را هزار برابر جدی‌تر بگیریم. واضح‌تر بگویم: ما اصلن راه دیگری جز نوشتن در اینترنت نداریم؛ به‌رغم تمام مصائب و شدائدی که روز‌به‌روز بر سر ما و اینترنت می‌رود.

در اینترنت بنویسیم. هر چی که می‌توانیم. بی اندازه. زیاد. با کمیت به سمت کیفیت حرکت کنیم. بکوشیم در اینترنت به شهرت و مخاطب برسیم. اگر در پی پول هستیم با انجام دادن کاری برای همین مخاطبان اینترنتی کسب درآمد کنیم. از طریق شبکه‌ی مخاطبانمان فرصتی برای ساخت یا انتشار آثارمان پیدا کنیم.

فرمول موفقیت در این کار، هم مشخص است، هم نیست. مشخص است از این جهت که حتمن باید ارزش‌آفرینی کنی، یعنی کاری بکنیم که آدم‌ها احساس بکنند مفید است. مشخص نیست از این جهت که ساختن یا یافتن مدل درآمدی مخصوص به خود با هزار متغییر درگیر است.

شاید توجه به این چند نکته‌ که حاصل تجربه‌ای چندساله‌ی من است هم تا حدی برایتان مفید باشد:

یک) برای آنکه دستتان گرم شود لااقل در ابتدای راه هر روز چیزی بنویسید و منتشر کنید.

دو) گاهی (ماهی یکی دوبار) مقاله‌های بلند بنویسید. با بلندنویسی (نه‌ روده‌درازی) است که توان فکری‌تان افزایش می‌یابد.

سه) خودتان را بُکشید تا نثر ساده (نه کم‌مایه)، درست و تمیزی داشته باشید. خواندن کتاب «به زبان آدمیزاد» رضا بهاری در این زمینه کمکتان می‌کند. ۳ ریزنکته‌ در این رابطه: ۱. تا می‌توانید جمله‌ها را کوتاه بنویسید. ۲. فقط بعد از فهمیدن معنی دقیق هر واژه آن را به کار ببرید. ۳. باز صدای بلند از روی نوشته‌هایتان بخوانید و بعد منتشرشان کنید.

چهار) می‌توانید از هر موضوع گوناگون بنویسید، اما هشتاد درصد انرژی‌تان صرف نوشتن از یک موضوع خاص کنید.

پنج) درگیر حواشی نشوید. سهولت در ارتباط با مخاطب به آن معنا نیست که بازیچه‌ی دست برخی از خوانندگانتان بشوید. بکوشید حرف نویی به فضای اینترنت بیفزایید، نه اینکه مدام دنبال این باشید که دیگر مُد شده و شما هم همان را انجام بدهید.

اگر واقعن این چند سطر انگیزه‌ای برای وبلاگ‌نویسی در شما ایجاد کرده، همین امروز چیزی بنویسید و منتشر کنید که این کار درنگ نمی‌طلبد.

نتایج‌ مطلوب حاصل استمرار و استمرار و استمرار است.

*از مقدمه‌ی مترجم در نمایشنامه‌ی «هفت گناه کبیره»، نشر قطره

**این مستند در یوتیوب موجود است.

***متن این سخنرانی در کتاب «باغ در باغ» موجود است.