چگونه می‌توان داستان نوشت؟ | خاطره‌ای از محمود دولت‌آبادی

«یک بار دخترخانمی آمد نزد من که می‌خواست داستان‌نویس بشود و می‌خواست که راهنمایی‌اش کنم. ماندم که چه بگویم؛ پرسیدم چرا می‌خواهی داستان‌نویس بشوی؟ گفت که علاقه دارد داستان‌نویس بشود.

به نظرم رسید از او بپرسم دربارۀ چه موضوعاتی می‌خواهد بنویسد؟ پاسخ او را به یاد ندارم، اما توصیۀ خودم در خاطرم باقی است که به او گفتم کاری دشوار است، اما ناممکن نیست. شرط کوچک و نخست این است که بروی در کتاب‌ها بگردی و ببینی آیا آنچه تو خیال داری بنویسی، قبل از تو نوشته نشده است؟

هنوز هم از توصیۀ خود پشیمان نیستم؛ چون آن را از طریقی درست و لازم می‌دانم؛ دانستن آنچه دیگران پیش از ما انجام داده‌اند. به‌این‌ترتیب مؤکد می‌کنم آموختن، آموختن و آموختن. آزمودن، آزمون و آزمودن. کار ورزیدن، کار ورزیدن و ورزیدن؛ اما… این همه را بر کدام پایه انجام دادن؟ آن پایه را نویسندۀ بالقوه جز به اشراق در نمی‌تواند یافت -و جز خود او هیچ‌کس نتواند آن قریحه را در آغاز باز شناخت. پس درصورتی‌که دریافت قریحه‌ای در شخص حضوری نامرئی دارد، نخستین کوشش وی آن خواهد بود که از طریق آموختن و آزمودن به تشخیص و درک از قریحۀ خود توفیق یابد. روش دستیابی به چنان تشخیصی، البته برکت خلاقیت دیگران است که می‌تواند مقیاس و معیار قرار گیرد برای وی، همین یعنی آموزش خلاق که بدان اشاره داشتم. آری…آموزش دائم همراه با تواضع و ابداع. آموزش بی‌پایان، به‌مثابه جهان که مدور است و بی‌پایان است.»

(نقل از کتاب نوشتن | به کوشش کاظم رهبر | نشر کتاب خورشید)

علیرغم اینکه اهمیت مطالعۀ گسترده برای نویسنده اظهرمن‌الشمس است، اما بسیاری از مشتاقان نویسندگی التزام عملی چندانی به این موضوع ندارند.

یک دلیل ماجرا که روشن است، آدمیزاد ذاتاً به تنبلی گرایش دارد؛ و خواندن، اگر بناست جدی و منظم باشد، توان جسمی و ذهنی بسیاری می‌طلبد.

دو سه ساعت گرمِ خواندن شوید ببینید یک کتاب چند گرمی ناقابل، چطوری مغز و چشم و دست و ستون فقرات و نشیمن‌گاه آدم را مشغول خودش می‌کند.

طرف دیگر قضیه تغییرات فرهنگی معاصر است که با پس زدن دائمی تفکر و تعمق و اصالت، بیش‌ازپیش به سرگرمی و ابتذال و بی‌مایگی راه می‌دهد.

بارها برایم پیش آمده که برخی از درخشان‌ترین آثار ادبی را به برخی معرفی کرده‌ام و پس از چند روز-در صورت باز کردن لای کتاب- با چنین بازخوردی مواجه شده‌ام: «وای خیلی سخت بود. نمیدونم چرا نویسنده الکی حرفشو پیچونده. حوصله‌م سر رفت. نمیشد ساده‌تر بنویسه.»

یا چند وقت پیش در یکی از نظرسنجی‌های نشر نو در اینستاگرام دیدم که عمدۀ افراد از مجموعه‌ای از شاهکارهای کلاسیک به عنوانی آثاری حوصله‌سر بر اسم برده بودند.

ماریو بارگاس یوسا در این رابطه می‎گوید:

«جای تعجب نیست که نمونۀ بارز ادبیات دوران ما «سِبُک» و آسان شده است که بی‌رودربایستی اعلام می‌کند هدف اصلی و در واقع یگانه هدفش، سرگرم کردن خواننده است؛ اما بهتر است روشن‌تر حرف بزنم: من به‌هیچ‌وجه نویسندگان این ادبیات سرگرم‌کننده را محکوم نمی‌کنم، چون به‌رغم کم‌مایگی متنی که می‌نویسند، نویسندگانی به‌راستی چیره‌دست‌اند. اگر امروز کم‌تر نشانی از آن بی‌پروایی و خطر کردن‌های خاص جویس و وولف و ریلکه و بورخس می‌بینیم، همه‌اش را نباید به گردن نویسندگان بگذاریم. چون آن تلاش خستگی‌ناپذیر که حاصلش آثاری است که از خواننده‌ می‌خواهد به‌اندازۀ نویسنده تمرکزی هوشمندانه از خود نشان دهد، نه‌تنها در فرهنگ پیرامون ما هواداری ندارد بلکه اغلب مردود شمرده می‌شود. امروز خوانندگان، کتاب‌های ساده‌ای را می‌پسندند که سرگرمشان بکند و این تقاضا با نیرویی که دارد بدل به انگیزۀ اصلی نویسندگان می‌شود.»
(نقل از شماره ۶۰ مجله اندیشه پویا | ترجمۀ عبدالله کوثری)

پس اگر تنبلی و زوال فرهنگی را یک‌کاسه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که کم‌‌تر کسی جدیت خواندن متون جدی را دارد و نویسنده شدن بی‌گمان محتاج این جدی بودن است.

چند پیشنهاد برای مطالعۀ بیشتر: | مدرسه نویسندگی | نقشه راه نویسندگی | تولید محتوا | کپی رایتینگ | معرفی کتاب | شعر | ویرایش و ویراستاری | دانلود رایگان کتاب نویسندگی آنلاین
شاهین کلانتری در مدرسه نویسندگی | تلگرام | اینستاگرام | توییتر | ویرگول | لینکدین