اصول زندگی‌نامه‌نویسی و خاطره‌نگاری | چگونه داستان زندگی خودمان را بهتر و راحت‌تر بنویسیم؟

پیش‌حرف: این مطلب را به‌تدریج می‌نویسم. بنابراین با هر بار مراجعه به این صفحه احتمالا با نکات تازه‌ای مواجه خواهید شد.

کار یک نویسنده تمام بیوگرافی‌ای است که هر کسی واقعاً از او نیاز دارد.
-ایتالو کالوینو، جادۀ سَن جووانی، نشر نگاه

خاطره یعنی اینکه آدم می‌تواند چیزی را که ازش غفلت کرده بود پیدا کند.
-ایپولیت تِن

۱

وقتی حرف از نوشتن زندگی‌نامه است دیگر بهانه‌ای برای ننوشتن باقی نمی‌ماند. پیر و جوان، در هر سن و سالی، می‌توانیم دست به قلم شویم و راوی تمام یا بخشی از زندگی‌مان باشیم.

۲

ممکن است بگویید من دوست ندارم زندگی‌نامه‌‌ام را بنویسم؛ مگر من کی‌ام؟ چرا زندگی من باید برای دیگران خواندنی باشد؟ یا در زندگی من چیز دندان‌گیری وجود ندارد که شایستۀ نوشتن باشد.
اما بیایید جور دیگری به این کار نگاه کنیم:
-نوشتن زندگی‌نامه می‌تواند نوعی نوشتار درمانی باشد. پس حتی اگر متن نوشته‌شده را دور بریزیم کماکان برنده‌ایم.‌
-نوشتن زندگی‌نامه می‌تواند بهانه‌ای برای رسیدن به ایده‌های دیگری باشد که در نهایت ممکن است به افزودن چاشنی‌های دیگر به داستانی تخیلی تبدیل شود و شباهت چندانی با واقعیت زندگی ما نداشته باشد.
لیندا سیگر در فصل اول کتاب «راهنمای خلاقیت فیلمنامه‌نویس» می‌گوید:

«نویسندگان هیچ‌گاه از هیچ، چیزی خلق نمی‌کنند.»
«یادآوری خاطرات معمولاً از خاطرات دوران کودکی آغاز می‌شود. رابرت رینه ماریا ریلکه شاعر گفته است که خاطرات و رویاها منابع پایان‌ناپذیری در اختیار نویسنده می‌گذارند.
دورانی را به یاد آوردید که بازی کودکانۀ گرگم به هوا می‌کردید و داد و فریادزنان با کودکان هم سن و سال همسایه می‌دویدید. به یاد آورید که تنها گذاشته شدید و منزوی بودید. دورانی را به یاد آورید احساس ترس می‌کردید. تجربه‌هایی را به خاطر آورید که کار خاصی را انجام داده‌اید یا برای اولین بار انجام داده‌اید.»
«یادآوری خاطرات عملی خلاقانه است.»
«قسمتی از کار خلاقه شما تشخیصِ قدرت یادآوری خاطرات است: شنیدن اصوات، زنده کردن حال و هوا، یادآوری درد. تامس ولف این توانایی را «زنده ساختن جوهرۀ زندگی شخصی» می‌نامد.»
-ترجمۀ عباس اکبری، نشر نیلوفر

۳

اول از همه باید کاری انجام بدهید که ذهنتان را برای نوشتن تحریک کند. چند وقت پیش گذرم به محله‌ای افتاد که سال‌های ابتدایی نوجوانی‌ام در آن گذشته بود؛ جد و آبادم آمد جلوی چشمم؛ البته نه به آن شیوه‌ای که انتظار دارید. گوشه به گوشۀ کوچه و خیابان یک کرور خاطره را در ذهنم تداعی کرد. بعد که برگشتم مانده بودم با نوشتن کدام‌یک از خاطراتم شروع کنم. پس اگر می‌توانید سری به محله‌های قدیمی‌تان بزنید.

علاوه بر کار بالا، رفتن سراغ آلبوم عکس هم مفید است. شاید با خواندن داستان «آلبوم» از مجموعه داستان «کوچۀ بن بست» از مهشید امیرشاهی نگاه متفاوتی به عکس‌های قدیمی پیدا کنید. در هر صورت مرور هر عکسی می‌تواند جرقۀ زنده شدن چند خاطره را بزند و مقدمات نوشتن را فراهم کند.

۴

گیف‌نویسی

یک لحظه به یکی از خاطراتتان فکر کنید. آیا چیزی که در ذهن شما می‌گذرد مانند یک عکس تخت و ثابت است، یا نه عین فیلم جریانی به ‌هم پیوسته و منسجم است؟ احتمالا هیچ کدام نیست.

به احتمال قوی شما هم مثل من خاطرات خودتان را مانند «گیف» می‌بینید. گیف‌ها همان چیزهایی‌اند که توی تلگرام برای هم می‌فرستیم. به این چند تا گیف نگاه کنید:

انگار تصاویر ذهنی از چنگ ما می‌گریزند و ما پشت سر هم فقط گیف می‌بینم. البته که با تمرکز بیشتر شاید بتوانیم خاطره‌ای را کمی پیوسته‌تر در ذهن خودمان بازسازی کنیم؛ اما حالا ببایید ببینم ربط گیف‌های توی کلۀ ما با نوشتن زندگی‌نامه و خاطرات چیست:

نوشتن متن منسجم و دقیق شاید در ابتدای پروژۀ نوشتن زندگی‌نامه دشوار باشد؛ شاید انبوهی از خاطرات به ذهن ما هجوم بیاورند و اصلاً ندانیم که باید کدام را بنویسیم. برای رفع این مشکل بهترین کار گیف‌نویسی‌ است: تصاویر و خاطراتی که توی ذهنتان می‌گذرد در دو سه جمله بنویسید. همین.

این می‌تواند اولین و مناسب‌ترین گام برای شروع نوشتن زندگی‌نامۀ شما باشد؛ بعد می‌توانید دربارۀ گسترش برخی از این گیف‌ها تصمیم بگیرید و به آن‌ها نظم و ترتیب بدهید.

شاید الان حس کنید به نمونه نیاز دارید تا موضوع را بهتر درک کنید. بخشی از رمان شب یک شب دو را برایتان نقل می‌کنم که فکر می‌کنم شیوۀ نگارش آن تا حدی مقصود من از گیف‌نویسی را منتقل می‌کند:

۵

بزودی در این مکان نکتۀ دیگری نصب خواهد شد!

کلیدواژه‌های بخش‌های بعدی متن:

تمرین کیندرا هال-نقل بخشی از شب هول-معرفی کتاب‌‌(زندگی‌نامه‌ها و کتاب‌های آموزشی)-