کارگردانیِ یک روز

مترسک را گرفته‌ بودم روی شانه‌ام، دوربین و قمقمۀ آب و سناریو هم توی کوله‌پشتی‌ام بود. آفتاب مستقیم می‌خورد روی صورتم. خودم را مثل عکس معروف بونوئل می‌دیدم. اما به‌جای صلیب، مترسک بدقواره‌­ای را روی دوشم گرفته‌ بودم. پسردایی­‌ام از پشت سر می‌آمد. می‌خواست مترسکم را به دوش بکشد. نگذاشتم. هر آدمی باید مترسک خودش را به دوش بکشد!

مترسک را کاشتم روی تپه. دوربین را تنظیم کردم. پسردایی لباس کهنۀ یک مزرعه‌دار را پوشید و رفت کنار مترسک. فیلم‌برداری شروع شد: تقابل جنون‌آمیز یک مرد و مترسک.

شش سال از آن روزها می‌گذرد.

می‌خواستم فیلم بسازم. عاشق چشم‌اندازها بودم؛ و «روزی روزگاری در آناتولیِ» بیلگه جیلان هوش از سرم برده بود.

می‌خواستم فیلم بسازم تا دنیایم را عوض کنم.

فیلم دنیایی بود که می‌توانستم حکم‌فرمای قادر آن باشم.

اما ساختن این دنیا، به مصالح مهم‌تری نیاز داشت.

دنیای جیلان چگونه ساخته شده بود؟

روزی روزگاری آناتولی و فیلم بعدی جیلان «خواب زمستانی» بر اساس داستان‌های کوتاه چخوف ساخته شده بودند.

زیربنای ساختمان افکار جیلان با چخوف محکم شده بود. بعدها مصاحبه‌های جیلان را هم خواندم و دیدم که تا چه حد با چخوف احساس نزدیکی می‌کند. او هم در فیلم‌هایش استراتژی اصلی داستان‌های چخوف را داشت: روایت قصه‌های معمولیِ آدم‌های معمولی.

پس باید از سرچشمۀ سینمای اصیل شروع می‌کردم. یعنی ادبیات.

بعدها فهمیدم، بی­‌مایگی فیلم­‌های ایرانی به خاطر گسست سازندگان آن­‌ها از ادبیات است.

از آن روز به بعد تمام زندگی‌ام شده خواندن و نوشتن. هیچ‌چیزی در زندگی من نیست که به یکی از این دو مرتبط نباشد. از شخصی‌ترین روابطم تا کسب­‌وکارم.

حالا ادبیات برایم به‌مراتب فریباتر و ارزشمندتر از نوشتن است. ممکن است ماه‌ها فیلم نبینم. اما هر روز داستان یا داستانکی می‌خوانم و چندکلمه‌ای هم می‌نویسم.

باری؛ ایدۀ کارگردانی از سرم بیرون نرفت. اما نه لزوماً کارگردانی فیلم.

پس از تحمل مشقت‌های فراوان در نظم شخصی، بارها و بارها سکندری خوردن و شکست در برنامه‌ریزی روزانه. به این نتیجه رسیدم که هر روزِ خوب از زندگی، نیاز به یک کارگردان خوب دارد.

کارگردانی که نوشتن سناریو بر عهدۀ خود اوست، سناریویی که می‌تواند اقتباسی باشد، اما دربرگیرندۀ نگاه و نگرش او به زندگی هم هست.

داشتن یک روز خوب، به روزها برنامه‌ریزی نیاز دارد.

یک فیلم خوب ممکن است ظرف دو ماه فیلم‌برداری شود، اما نگارش فیلم‌نامۀ آن گاهی یک یا دو سال زمان می‌برد.

حالا با این حساب آیا می‌شود برای هر هفت روز هفته برنامه‌ریزی کرد؟

افسانه است. نمی‌توان تمام روزهای هفته را طبق برنامه پیش برد و نتیجه گرفت.

مثل کارنامۀ یک کارگران بزرگ که شامل، تعدادی فیلم معمولی و خوب و فقط چند شاهکار است. در کارگردانی زندگی روزانه هم همۀ روزها مطابق خواستۀ ما پیش نمی‌روند

برخی از روزها به تراژدی­ ختم می‌شوند و ما هیچ کنترلی روی آن‌ها نداریم.

معتقدم حتی داشتن سه روز خوب و کارگرانی شده در هفته کافی است.

برای این سه روز، می‌ارزد سی روز فکر و برنامه‌ریزی کنیم.

اگر هر هفته فقط روی کارگردانی سه روز یعنی ۷۲ ساعت انرژی و وقت بگذاریم. تأثیر مثبت آن قطعاً به دیگر روزها هم تسری می‌یابد.

اگر بنا باشد هر هفت روز هفته را برنامه‌ریزی‌شده، کارگردانی کنیم، ارادۀ ما به‌سرعت مستهلک می‌شود. زندگی به روزهایی سرشار از تنبلی و شل‌وول بودن هم نیاز دارد.

روزهای بدون برنامه‌ریزی، فرصتی برای تجدیدقوا و آمادگی ذهنی و جسمی برای کارگردانی روزهای طلایی هفته است.

اصلاً چرا باید به فکر کارگردانی روزها باشیم؟

به یک دلیل ساده و مهم: تا به‌جای شکل گرفتن توسط رویدادها، آن‌ها را چنان شکل بدهیم که با اهداف ما سازگار باشند.

آکیرا کوروساوا، کارگردان بزرگ ژاپنی می‌گوید:

«يک کارگردان خوب با فيلم‌نامه‌ای خوب می‌تواند يک شاهکار خلق کند. با همان فيلم‌نامه يک کارگردان معمولی فيلمی معمولی می‌سازد. اما با يک فيلم‌نامۀ بد حتّا يک کارگردانِ خوب هم نمی‌تواند فيلمی خوب بسازد.» (+)

بنابراین حتی اگر فرد آموزش‌دیده و بامهارتی هم باشیم، بدون برنامه‌ریزی یا با یک برنامه‌ریزی بد، قطعاً روز خوبی نخواهیم داشت.

اتفاقات خلاقه و لحظات بداهه در یک فیلم ناگزیر است و البته خیلی هم خوب! اما این‌ لحظه‌ها، در صورت داشتن سناریوی خوب معنا می‌یابند. وگرنه هیچ لحظه یا صحنۀ خوبی، یک فیلم بد را نجات نمی‌دهد.

ایده­‌هایی برای کارگردانی یک روز:

• هدف اصلی چیست؟ در تدوین استراتژی هر روز، بیش از تاکتیک‌ها و ترفندها، باید به تصویر بزرگ‌تر و هدف نهایی آن روز فکر کرد. در پایان روز می‌خواهیم چه دستاورد مشخصی داشته باشیم؟ نخ تسبیحِ روز ما چیست؟
• به گفت‌وگوها فکر کنید. دوست دارید طی روز، کجا و با چه افرادی دربارۀ چه چیزهایی صحبت کنید؟ گفت­وگوهای روزانۀ ما، درست مثل یک فیلم خوب، می‌توانند پیش برنده و مفید باشند.
• چه چیزهایی می‌توانند روز ما را زیباتر، رنگین‌تر و زیستنی‌تر کنند؟ برای طراحی صحنه­‌های یک روز چقدر وقت می­‌گذاریم؟ چه فضاهایی را برای گذراندن روزمان انتخاب کرده‌­ایم؟ آیا اتاق کار ما، با روح برنامۀ ما سازگار است؟
• داشتن یک برگه که ۲۴ ساعت شبانه‌روز روی آن تفکیک‌شده باشد، می‌تواند تصویر کامل‌تری از تمام ساعات روز را پیش چشم ما بگذارد. حتی برای تعیین دقیق ساعت خواب هم باید برنامه‌ریزی کرد. همچنین چرت زدن در میانۀ روز می‌تواند ذهن ما را از نو آماده کند.
• بازیگران دیگر روز ما چه کسانی هستند؟ دیگران چگونه می‌تواند به ما در کارگردانی یک روز کمک کنند؟
• و ده‌ها نکتۀ دیگر که بر اساس ارزش‌ها و سلایق شما شکل می‌‌گیرند. اگر دوست داشتید ایده‌­هایتان را در قسمت نظرات بنویسید.

دوست دارم این جستار را با گفته‌ای از یک کارگردان به پایان ببرم:

جریان خلاقانه، نیرو و توان زیای را از یک هنرمند طلب می­‌کند. بنابراین خیلی راحت می‌شود آن را کنار گذاشت و کارهای دیگری کرد.

بااین‌وجود می­‌دانم که باید فیلم­نامه بنویسم و روی آن کار کنم. هرچند خیلی آسان­‌تر است که چرخی در اینترنت چرخی بزنم.

نداشتن پشتکار نشان می­‌دهد که به کاری که انجام می‌دهیم باور نداریم. (نوری بیلگه جیلان)

 فکر می‌کنم بعد از مطالعۀ این نوشته، مطلب زیر هم برای شما سودمند باشد:

مهم‌ترین ۲۴ ساعت زندگی خلاقانۀ ما

دورۀ آنلاین نویسندگی خلاق | وبینارهای نوروزی در مدرسه نویسندگی

شاهین کلانتری در تلگرام | اینستاگرام | توییتر | ویرگول | لینکدین