معلم‌ درنگ‌انگیز

در رؤیا داریوش آشوری را دیدم که مچ دستم را گرفته بود و می‌گفت ‘بیا برویم بالاپشت‌بام واژه بسازیم’😅. شاید بیش از هر کس خواب معلم‌هایم را می‌بینم (نه معلم‌‌های مدرسه)، معلم‌هایی که پس از مدرسه برگزیده‌‌ام. 

به‌گمانم بهترین آموزگاران کسانی‌اند که به ما اهمیت چیزی را می‌فهمانند. درک اهمیت یک موضوع پایه‌ی کوشش جدی برای یادگیری آن موضوع است.

باری، نمی‌دانم از داریوش آشوری چیزی خوانده‌اید یا نه، نثر او یکی بهترین نمونه‌های نثر معاصر فارسی است و ذوقش در واژه‌سازی مایه‌ی حیرت و شایسته‌ی تحسین (برخی از آفرینه‌های واژگانی او: گفتمان، هم‌رسانی، آرمانشهر، همه‌پرسی، درسگفتار، رهیافت و…).

آشوری به ما اهمیت «زبان» را می‌نمایاند: 

«همه‌مان مي‌دانيم که کار از يک جايِ عميق و ريشه‌دار خراب است، امّا از کجا؟ اگر نخواهيم با پاسخ‌هايِ سطحي گرفتاري‌هامان را از سر باز مي‌کنيم، مي‌خواهم خدمتِ سرورانِ عزيز‑ام عرض کنم که جدي‌ترين پرسشِ علمي و نيز «فلسفي» که ما دانشوران و «فيلسوفانِ» جهانِ سوّمي با آن رو به رو توانيم شد، همين است که «کارِ ما از کجا خراب است؟» من رويِ زبان انگشت مي‌گذارم و مي‌گويم که يک بخشِ اساسيِ خرابي در خانه‌ي فرهنگِ ما اين جاست. چه گونه مي‌شود با اين زبانِ نوشتاريِ تُنُک‌مايه و لنگ و بيمار علم و فلسفه و فرهنگِ مدرن را در کل فهميد و فهماند؟» (+)

و اما یکی از درنگ‌انگیزترین سخنان آشوری:

«ما باید فکر کردن بیاموزیم. فکر کردن از جاهای بسیار ساده و «ابتدایی»؛ از این که نقطه و ویرگول را کجا باید گذاشت و پرانتز را و پاراگراف را کجا باید باز کرد… این که ساده‌ترین و روشن‌ترین شکل این یا آن جمله در زبانِ ما چه می‌تواند باشد (یعنی، چه گونه می‌توان از شرِ کلیشه‌ها و قلمبه‌گویی‌ها، و در نتیجه، تاریکی‌ها و ابهام‌های زبان نوشتاری سنتی آزاد شد)… این که سروته مطلب را چه گونه باید به هم پیوست و دوخت‌ و ‌دوز کرد تا از وراجی و پریشان‌گویی پرهیز کرده باشیم. تا این که روزی -انشاءالله تعالی- به آن جا برسیم که به اندیشیدن درباره‌ی اندیشیدن برسیم و دکارت و کانت و هگل و هایدگر را هم بتوانیم ترجمه کنیم… آمین!» (+) 

البته که رعایت نشانه‌گذاری از ما متفکر و نویسنده‌ی خلاق نمی‌سازد (به جوجه‌ویراستارها بنگرید که جز یقه‌جردادن برای «نیم‌فاصله» و «هکسره» نمی‌دانند). 

دریافته‌ام که بی‌‌اعتنایی فرد به نقطه‌گذاری نشانه‌ی واضح بی‌دقتی او در مطالعه است. چطور کسی که حتا دو-سه کتاب را به‌‌دقت خوانده هنوز متوجه نشده که قبل از علامتی مثل ویرگول نباید فاصله گذاشت یا بعد از آن باید گذاشت؟ تأمل و تفکر از همین جاهای به‌ظاهر ساده آغاز می‌شود. بنابراین بی‌دقتی خودمان را با اینکه مضمون و محتوا مهم‌تر از علائم سجاوندی است توجیه نکنیم. کوشش برای استفاده‌ی درست از نشانه‌های نگارشی را نوعی ورزش ذهنی ببینیم.