خلاقیت | اگر واقعاً نمی‌دانید چه‌کار کنید

اول‌ازهمه:

من دکتر نیستم که نسخه‌ای تجویز کنم. ولی فکر می‌کنم پیشنهاد زیر برای برخی از مخاطبان خاص این سایت مفید باشد.

اگر بیکار هستید، اگر وقتتان تلف می‌شود، اگر هدف و برنامۀ روشنی ندارید، اگر خلاق و مبتکر نیستید، اگر درس و دانشگاه کلافه‌تان کرده و از همه مهم‌تر اگر عاشق نوشتن هستید…

و نمی‌دانید برای بیرون زدن از بن‌بست چه‌کار کنید…

همه:

سرتان را خلوت کنید و بعد:

زبان فارسی‌تان را خوب کنید.

و این کار با خواندن شعر به بهترین و سریع‌ترین شکل ممکن صورت می‌گیرد.

شعر صحنۀ نمایش واژه‌هاست. در شعر بیش از هر جای دیگری با قدرت نقش‌آفرینی خلاقانۀ کلمات آشنا می‌شویم.

کسی که کلمه دارد، ایده هم دارد. به قول هایدگر: «انسان در خانۀ زبان زندگی می‌کند.» پس چرا خانۀ مجلل‌تری نداشته باشیم؟

عباس معروفی نقل می‌کند:

گلشیری همیشه به من می‌گفت: «اگر شاعرها نبودند، ما بیچاره بودیم!» و می‌خندید. یکی دو تا فحش زیرلفظی و چند تا متلک هم بارشان می‌کرد. و بعد می‌گفت: «نباید این را بفهمند. راستی اگر شاعرها نبودند چه بلایی سر ما می‌آمد؟»

بعد می‌گفت: «شعر بخوان و داستانت را بنویس.» و من تمام این سی‌سال، پند استاد را آویزۀ گوش کردم و تا بخواهی شعر خواندم. فرقی هم نمی‌کرد از کی و از کجا. شاعران کلاسیک، یا شاعران امروز، ایرانی و خارجی.

سر آخر اگر شاعر و نویسنده هم نشدید، احتمالاً در هر کار دیگری، به خاطر هوش‌کلامی بالایی که به دست می‌آورده‌اید، خلاقانه‌تر عمل می‌کنید.

با تسلط کلامی بالا ممکن است در بستر رسیدن به اتفاقات مثبت قرار بگیرید. مهدی جامی در مقاله‌ای دربارۀ علی شریعتی، در تشریح علل موفقیت شریعتی در انگیزش اجتماعی می‌نویسد:

همه هنرهای شریعتی با قدرت او در زبان فارسی گره خورده است. او به خوبی می‌داند که رهبران فکری و معنوی در سراسر تاریخ از هر مذهب و آیین که بوده‌اند در اوج قدرت زبانی قوم خود قرار داشته‌اند. آن‌ها قادر بوده‌اند بدیع و موجز و مؤثر سخن بگویند و سخن آن‌ها تنه به تنه شعر می‌زده است و بالاترین هنر زبانی شمرده می‌شده است.

شریعتی یکی از بهترین نثرنویسان فارسی است و زبان او سرشار از آفرینندگی شاعرانه است و دقت‌های بیانی‌اش برای استخراج بیشترین معنی از کوتاه‌ترین تعبیرها، در دوره معاصر، کم‌نظیر است. او استاد فشردگی بیان است. هر کدام از ما چندین تعبیر فشرده از او در ذهن داریم. یکی از کوتاه‌ترین و فشرده‌ترین بیان‌های او در نقد روحانیت منفعل است و توجه دادنش به رسالت اجتماعی خود که از محورهای اصلی برنامه او بود؛ به‌سادگی و کوتاهی و گزندگی خطاب به آنان می‌گوید: «رسالت؛ نه فقط رساله!» (هاشمی، ۷۴)

مسئله زبان مسئله‌ای اساسی است. او به‌تنهایی ده‌ها تعبیر تازه وارد زبان فارسی کرده است و بسیاری از نویسندگان و خطیبان و روزنامه‌نگاران و تحلیلگران بعد از خود را به پیروی و بهره‌گیری از آن تعابیر واداشته است. شریعتی به دلیل ذهن خلاق زبانی خلاق دارد و سرمایه زبانی فارسی را برای بیان دقایق فکری و فرهنگی و سیاسی افزایش داده است. هیچ روشنفکری با زبان الکن و گنگ و ناهموار نخواهد توانست به پیام‌گزاری مؤثری بپردازد. و البته اگر هستند کسانی که با زبان نامفهوم سخن می‌گویند باید گفت راه گم کرده‌اند و وظیفه ناسازگاری با توانایی خود انتخاب کرده‌اند!(+)

البته امیدوارم متوجه شده باشید که منظور من تبدیل کردن شما به شریعتی یا الگو گرفتن او نیست. از متن بالا فقط برای نشان دادن اهمیت زبان‌آوری وام گرفته‌ام. وگرنه من تاکنون از شریعتی چیزی نخوانده‌ام.

(توی پرانتز! بگویم که یادداشت‌نویسی یکی از بهانه‌های من برای مجموع کردن بهترین نقل‌قول‌هایی است که اینجاوآنجا می‌خوانم.)

خب، حالا دقیقاً چه‌کار کنیم؟

خوبی عادت‌های کوچک جای خود، اما برای چشیدن مزۀ واقعی کارها، گاهی فقط دو ساعت تمام زمان نیاز داریم تا خودمان را گرم کنیم. نوشتن و ادبیات از این جنس است.

پیشنهاد: هر روز ۳ ساعت شعر بخوانید.

سه ساعت تمام، یعنی ۶ تا نیم ساعت وقت بگذارید و شعر بخوانید. (بدون وقفۀ طولانی بین هر نیم ساعت و بدون موبایل و استوری کردن شعرها!)

صرف این زمان برای شعرخوانی، در برابر زمانی که همۀ ما طی یک شبانه‌روز هدر می‌دهیم ناچیز به نظر می‌رسد. اما ۹۹ درصد ما هرگز ارادۀ و خویشتن‌داری لازم برای اجرای این برنامه را در خودمان تقویت نمی‌کنیم. انسان‌ها شیفتۀ بازخوردهای سریع و نتابج آنی هستند؛ اما هنر و خلاقیت  فقط در بلند مدت روی خوش نشان می‌دهند.

امکا اگر مصمم هستید این کار را انجام بدهید، اول ماجرا چند تا نکته مهم را بگویم: ابداً برای نتیجه برنامه‌ریزی نکنید، بدون هیچ نقشه و توقعی بخوانید.

در مراحل اولیه فراگیری که ممکن است سال‌ها هم طول بکشد، نتیجه‌گرایی راهی به سوی ابتذال است.

باید هاتف درونی‌تان را آزاد گذاشت که خودش به سخن بیاید. ما فقط باید حین مطالعه کاغذ و قلم کنار دستمان داشته باشیم و اغلب تداعی‌هایمان را یادداشت کنیم و بریزیم توی سبد.

اگر دنبال آزادی هستید، اول از هم باید به ذهن خودتان آزادی بدهید و او را گرفتار اهداف آزموده نشده قرار ندهید.

در نهایت زندگی یعنی خلاقیت؛ خوب زیستن در گروی بررسی گزینه‌هایی است که شاید به‌کلی از دید پنهان مانده‌ باشند. پیشنهاد این پست هم برداشتن گام بلندی برای تبدیل‌شدن به فردی خلاق است. الکس نپ دربارۀ پرورش خلاقیت، در مجلۀ فوربس نوشته بود:

«اگر می‌خواهید مهارت‌های خلاق و مشکل‌گشایتان را پرورش دهید، نباید بروید و برنامه‌نویسی یاد بگیرید؛ باید یاد بگیرید چگونه نقاشی بکشید یا یک ساز موسیقی بنوازید، شعر بگویید یا مجسمه بسازید. مهم نیست کدام‌شان را انتخاب می‌کنید: نکتۀ اساسی این است که اگر می‌خواهید خلاقیت نوآورانه‌تان را پرورش دهید، بهترین راه، دنبال‌کردن زمینه‌ای هنری به صورت جدی است.» (+)

آخر از همه:

دربارۀ دستاوردهای ۳ ساعت شعرخوانی روزانه: ممکن است یک روز صبح که مثل گرگور سامسا از خواب بیدار شدید! درِ خانه را باز کنید و دریا غافلگیرتان کند. مثل شاهکار ادوارد هاپرکه این بالا می‌بینید.

 فکر می‌کنم بعد از مطالعۀ این پست، خواندن لینک زیر هم برای شما سودمند باشد:

هنوز هم دربارۀ شاعر شدن این فکرهای مرگبار را داری؟

کلاس نویسندگی

 شاهین کلانتری در تلگرام | اینستاگرام | توییتر | ویرگول | لینکدین